PHÒNG GD & ĐT THỊ XÃ AYUN PA

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Họ và tên: Dỗn Thị Kim Tuyền
Đơn vị cơng tác: trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa
Tên sáng kiến: Phương pháp rèn luyện kỹ năng quan sát để làm văn miêu tả cho
học sinh lớp 6 trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa.

1


Họ và tên: Dỗn Thị Kim Tuyền
Đơn vị cơng tác: trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa, Gia Lai.
Tên sáng kiến: Phương pháp rèn luyện kỹ năng quan sát để làm văn miêu tả cho
học sinh lớp 6 trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa.
1. Lý do chọn biện pháp:
Trong chương trình Ngữ văn lớp 6, ở phân mơn Tập làm văn, văn miêu tả được
bố trí giảng dạy ở học kì II với thời lượng và nội dung kiến thức tương đối đồ sộ. Các
em được làm quen với văn miêu tả nói chung, các kỹ năng cần thiết để làm thể loại
này cũng như các phương pháp tả các đối tượng khác nhau (người, cảnh, con vật…)
Miêu tả chính là vẽ lại bức tranh cuộc sống bằng ngơn từ. Bản chất của miêu
tả là tái hiện lại sự vật, sự việc, hiện tượng ... giúp người đọc hình dung ra sự vật, sự
việc, hiện tượng ... đó một cách rõ nét. Vì vậy, bước đầu tiên khi làm văn miêu tả, cần
rèn cho học sinh kĩ năng quan sát. Chính những kết quả quan sát sẽ mang lại cho các
em những cảm nhận chân thực về thế giới khách quan, giúp các em biết chắt lọc
những chi tiết, hình ảnh mình ấn tượng để vẽ nó lại bằng ngôn từ thông qua rung cảm
thẩm mỹ của bản thân.
Tuy nhiên, đa phần học sinh lại rất lúng túng khi bắt tay vào giải quyết các đề
văn miêu tả, các em thường nhầm lẫn giữa văn tự sự và văn miêu tả, làm bài còn
thiên về kể lại sự việc mà chưa tái hiện lại được hình ảnh, đường nét, màu sắc… của
con người, sự vật, hiện tượng. Những khó khăn đó đến từ việc các em khơng hứng

thú với môn học và thiếu những trải nghiệm thực tế từ việc quan sát để tái hiện hình
ảnh sự vật một cách chân thực theo cảm nhận riêng của các em.
Với mong muốn giúp các em rèn luyện kĩ năng quan sát, từ đó có thể tự làm
phong phú kho tư liệu của bản thân nhằm tạo ra những bài văn miêu tả chân thực,
sinh động, tôi quyết định lựa chọn đề tài: “Phương pháp rèn luyện kỹ năng quan
sát để làm văn miêu tả cho học sinh lớp 6 trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa".
2.

Nội dung biện pháp

2


2.1.

Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng biện pháp:

Trong thực tế gần 04 năm giảng dạy tại trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa,
tôi nhận thấy kĩ năng quan sát của học sinh lớp 6 khi làm văn miêu tả cịn rất yếu.
Các em khơng biết cách xác định và sắp xếp không gian, thời gian cho đối tượng
miêu tả, từ ngữ để tái hiện hình ảnh cịn rất sơ sài, rập khn, máy móc và thiếu tính
chân thực, nhiều bài làm còn thiên về kể lại sự việc mà chưa tái hiện lại được hình
ảnh, đường nét, màu sắc… của con người, sự vật, hiện tượng.
Một trong những nguyên nhân của thực trạng trên xuất phát từ đặc thù của
trường là học tập, sinh hoạt nội trú, ngoại trừ chủ nhật, các em phải ở lại trường trong
suốt tuần, chính điều này đã giới hạn hoạt động tiếp xúc và trải nghiệm thực tiễn của
các em. Mặt khác, 100% học sinh của trường là người dân tộc thiểu số, khả năng sử
dụng tiếng Việt chưa thông thạo, vốn từ vựng cịn ít ỏi, các em cịn lệ thuộc vào sách
văn mẫu, chưa tự mình chủ động quan sát, ghi chép lại đặc trưng, tiêu biểu của sự
vật, hiện tượng.

Đầu học kì II năm học 2020 – 2021, tơi tiến hành khảo sát chất lượng học văn
miêu tả của 33 học sinh lớp 6- trường THCS DTNT với đề bài: “ Hãy viết đoạn văn
miêu tả cánh đồng lúa quê em” và thu được kết quả như sau:
8- 10 điểm
5- 7,5 điểm
0- 4,5 điểm
1HS = 3.03%
25 HS = 75.76%
7HS = 21.21 %
Qua bảng thống kê trên, có thể thấy chất lượng học văn miêu tả của các em
còn thấp, số em đạt điểm dưới trung bình chiếm tỉ lệ phần trăm lớn (21.21%). Vì vậy,
rèn kĩ năng làm văn miêu tả nói chung và năng lực quan sát nói riêng cho học sinh là
vấn đề cấp thiết mà bản thân tơi đề ra, nhằm tháo gỡ được những khó khăn mà các
em học sinh trường tôi đang gặp phải.
2.2. Biện pháp sử dụng để giải quyết vấn đề:
2.2.1. Tập các bài thể dục cho mắt và chơi các trò chơi kích thích thị giác:

3


Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện các bài tập thể dục đơn giản cho mắt,
các em có thể thực hiện nó mọi lúc mọi nơi, đặc biệt sau những giờ học căng thẳng,
mắt đã làm việc quá nhiều, cần được nghỉ ngơi, thư giãn.
Các bài tập thể dục như massage mắt, đảo mắt, nhìn cự ly xa - gần, nhìn hình
vng, hình zíc zắc… sẽ giúp cho cơ mắt chắc khỏe, tăng thị lực, giảm cận thị và
giúp các em có một đơi mắt sáng phục vụ cho quá trình rèn luyện kỹ năng quan sát.

Ảnh minh họa: Tập luyện cho mắt

4



Ảnh minh họa: Các bài tập cho đôi mắt sáng khỏe
Ngồi ra, việc tham gia các trị chơi kích thích thị giác cũng bước đầu hình
thành và rèn luyện kĩ năng này một cách thuần thục. Giáo viên có thể hướng dẫn học
sinh chơi các trị chơi như:
+ Nhìn tranh đếm số lượng đồ vật, đếm hình (vng, trịn, tam giác…)
+ Nhìn hai tranh tương đối giống nhau và tìm ra điểm khác biệt.
+ Nhảy màu.

Ảnh minh họa: nhìn tranh đếm số lượng hình

5


Ảnh minh họa: Nhìn hai tranh tìm ra điểm khác nhau
Các trị chơi đơn giản nhưng vơ cùng hữu ích, nó gây hứng thú học tập và tác
động mạnh mẽ lên cơ quan thị giác của học sinh, thông qua đó, các em bước đầu tập
làm quen với việc quan sát tập trung và có chủ đích.
2.2.2.Hình thành kĩ năng quan sát chủ động, có chọn lọc và phản ánh hiện thực
một cách khách quan nhất.
Quan sát chủ động nghĩa là quan sát có mục đích và chủ ý rõ ràng, cần xác
định rõ đối tượng quan sát là gì và tập trung vào đối tượng đó, khơng lấy hết các đặc
điểm của đối tượng, chỉ chọn ra những điểm tiêu biểu, nổi bật liên quan đến yêu cầu
của đề bài, tránh miêu tả lan man, không cụ thể, tỉ mỉ.
Giữa văn miêu tả và hội họa có một sự tương đồng lớn, cả hai bộ môn đều cố
gắng tái hiện lại hình ảnh, đường nét của sự vật, hiện tượng. Trong khi hội họa giúp
người xem tiếp cận sự vật qua cơ quan thị giác thì văn miêu tả sử dụng ngơn từ để
người đọc hình dung trong tâm trí đặc điểm, hình dáng của sự vật, hiện tượng. Dựa
vào nét tương đồng này, ta hãy nắm bắt cách mà hội họa ghi nhận sự vật, ban đầu,

những người mới tập vẽ chỉ quan sát những vật đơn lẻ, duy nhất như vật hình cầu,
vật hình trụ…họ nắm bắt mọi khía cạnh của các vật ấy, cố gắng tái hiện chúng sao
cho giống với thực thể nhất.
Dựa trên cơ chế này, giáo viên khi rèn cho học sinh kỹ năng quan sát, bước đầu
chỉ nên cho học sinh tập trung quan sát những đồ vật nhỏ, quen thuộc và đơn lẻ như

6


quả táo, cành hoa... Chú ý không lạm dụng, đưa quá nhiều đồ vật cùng một lúc gây
nhiễu loạn sự tập trung của học sinh.

Ảnh minh họa: Những sự vật nhỏ cần thiết cho tập luyện kỹ năng quan sát ban đầu
Việc tiến hành cho học sinh quan sát các đồ vật như đã nêu ở trên sẽ giúp các
em làm quen với bản chất tái hiện hình ảnh của văn miêu tả, lâu dần các em sẽ khắc
phục được việc nhầm lẫn giữa văn miêu tả và văn tự sự.
Sau đó, Giáo viên tiến hành cho học sinh quan sát các đối tượng khác nhau
trong cùng một lĩnh vực, tìm ra điểm khác biệt tiêu biểu, từ đó mới phác họa lại đối
tượng. Chẳng hạn như trong lĩnh vực miêu tả người, các em phải nắm được đặc
điểm từng đối tượng khác nhau (trẻ em, người già, nam, nữ…) thậm chí trong từng
đối tượng cũng có những bản thể khác nhau cần quan sát để nắm bắt.

Ảnh minh họa: Các đối tượng khác nhau trong miêu tả người

7


Ảnh minh họa: Các bản thể khác nhau trong cùng một đối tượng
Ngồi ra khi quan sát cần tơn trọng chủ thể khách quan, ghi chép lại những
điểm riêng biệt và nổi bật của chủ thể, tránh thụ động, ỷ lại vào sách văn mẫu, chưa

quan sát thực tiễn đã vội xem sách, các em sẽ bị rập khuôn bởi những hình tượng
miêu tả sẵn có, làm mờ nhạt đi đối tượng.
2.2.3. Hình thành kỹ năng xác lập trình tự không gian và thời gian cho đối
tượng quan sát.
Cần phải biết đặt đối tượng vào một bối cảnh cụ thể, nhất định. Tiến hành quan
sát theo trình tự:
+ khơng gian (từ xa đến gần, từ ngoài vào trong, từ trước ra sau…)
+ Thời gian (từ lúc bắt đầu đến lúc kết thúc, từ sáng đến tối…)
Để tạo được kỹ năng, này giáo viên sau khi hướng dẫn lý thuyết có thể đưa ra
một bối cảnh quen thuộc làm ví dụ để các em thực hành (nhà của em, trường của
em, buổi lễ khai giảng…) yêu cầu học sinh xác lập trình tự miêu tả ra giấy, giáo
viên xem xét, sửa chữa và điều chỉnh cho các em rút kinh nghiệm. Khi đã thuần
thục, giáo viên bắt đầu đưa ra những bối cảnh khó và xa lạ với các em hơn (cánh
đồng, chợ, buổi biểu diễn văn nghệ…). Học sinh cần luyện tập thường xuyên cho
đến khi nhuần nhuyễn kỹ năng này.
2.2.4.Tạo điều kiện để học sinh sử dụng nhiều giác quan trong q trình quan
sát thơng qua hoạt động trải nghiệm thực tế.

8


Thông qua hoạt động trải nghiệm thực tế, các em sẽ nắm bắt đối tượng không
chỉ bằng mắt mà bằng các giác quan khác như dùng tai để nghe âm thanh, dùng mũi
để cảm nhận hương vị, dùng tay để cảm nhận tính chất của sự vật…Các em cần
được quan sát thực tế về sự vật để các em có cái nhìn chân thực nhất về sự vật đó.
Từ đó các em sẽ có những so sánh, tưởng tượng sự vật theo cảm nhận riêng của cá
nhân mình.

Ảnh minh họa: Học sinh trường dân tộc nội trú thị xã Ayun Pa trải nghiệm
quan sát thực tiễn cánh đồng lúa và vườn rau của trường

2.2.5.Tổ chức tốt quá trình quan sát theo các yêu cầu sau:
- Xác định rõ ràng mục đích, ý nghĩa, nhiệm vụ quan sát
- Chuẩn bị chu đáo về tri thức, phương tiện trước khi quan sát
- Tiến hành quan sát có kế hoạch, có hệ thống.
2.3. Hiệu quả của biện pháp đối với yêu cầu nâng cao chất lượng công tác giảng
dạy, phù hợp với đối tượng học sinh, thực tiễn nhà trường, địa phương :
Đối với yêu cầu nâng cao chất lượng công tác giảng dạy: Qua thực tế giảng
dạy và quá trình áp dụng các biện pháp đã nêu ở trên đối với các em học sinh lớp 6trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa, tôi nhận thấy rèn kĩ năng quan sát trong văn
miêu tả cho học sinh giúp các giờ tập làm văn trở nên nhẹ nhàng, trôi chảy, chất
lượng dạy và học cũng được nâng cao. Để kiểm chứng hiệu quả của đề tài, sau khi

9


hướng dẫn và cho học sinh thực hành luyện tập, tôi tiến hành cho các em làm bài
viết, tôi sử dụng đề bài có điểm tương đồng với đề khảo sát trước tác động để dễ
nhận thấy sự tiến bộ của học sinh. Đề bài như sau: “Hãy miêu tả cánh đồng quê em
vào mùa gặt”. Kết quả cuối cùng cho thấy, các em đã có sự thay đổi trong cách sắp
xếp trình tự, tái hiện hình ảnh, văn phong diễn đạt và điểm số đã có những biến
chuyển tích cực.
Đối với học sinh: Với 100% học sinh người đồng bào dân tộc thiểu số, biện
pháp rèn kỹ năng quan sát để làm văn miêu tả đã giúp các em bước đầu định hình,
nắm bắt được đặc điểm của con người, sự vật, hiện tượng một cách có hệ thống và
chọn lọc, từ đó làm nền tảng để rèn luyện và phát triển những kỹ năng tiếp theo là
tưởng tượng, so sánh và nhận xét. Với những dữ liệu khách quan và chân thực thu
thập được từ thực tiễn cuộc sống, các em nhào nặn, sáng tạo theo khả năng và trí
tưởng tượng của mình. Và cứ như vậy vốn từ của các em dần được nâng lên, khả
năng diễn đạt tốt hơn và quan trọng là mỗi học sinh đều có nét riêng, có cảm nhận
riêng về sự vật được miêu tả. Các em bắt đầu có hứng thú với bộ môn Ngữ văn và kĩ
năng làm bài văn miêu tả của các em tiến bộ rất nhiều.

Đối với thực tiễn nhà trường và địa phương: trường THCSDTNT thị xã
Ayun Pa có diện tích khoảng 5ha, ngồi hệ thống phịng học và khu ăn ở thì hệ sinh
thái của thường cũng rất đa dạng (có vườn rau, cánh đồng lúa, hệ thống cây xanh,
hoa cỏ…) rất thích hợp để triển khai cho học sinh thực hiện các hoạt động trải
nghiệm thực tiễn để rèn luyện kỹ năng quan sát. Việc áp dụng biện pháp phù hợp với
môi trường và điều kiện của nhà trường.
Về thị xã Ayun Pa, đây là một vùng đất có diện tích đất rừng và đất nông
nghiệp khá lớn, hệ sinh thái và cảnh quan thiên nhiên cũng hết sức phong phú (núi,
sông, suối, cánh đồng…) phù hợp cho học sinh thực hành kĩ năng quan sát để làm
văn miêu tả.

10


Chính vì tính ứng dụng thực tiễn của biện pháp khá cao nên hiệu quả mang lại
cho học sinh không hề nhỏ, trong vòng hơn hai tháng luyện tập các em đã nắm chắc
lý thuyết về quy trình quan sát, chọn lọc chi tiết tiêu biểu và tạo ra các sản phẩm hay,
chân thực và đậm nét riêng.

2.4. Các kết quả, minh chứng về sự tiến bộ của học sinh khi áp dụng biện
pháp. (đính kèm)
TỔNG HỢP ĐIỂM KIỂM TRA TRƯỚC VÀ SAU TÁC ĐỘNG
ĐIỂM

11


TT
1


HỌ VÀ TÊN
Ksor H' An

TRƯỚC TÁC ĐỘNG

SAU TÁC ĐỘNG

7

7

2

Nay H' Bích

5

7

3

Ksor - H' Chuin

5

7

4

Ksor H' Đan


2

5

5

Siu Đang

5

6

6

Kpuih Ksor Đức

6

7

7

Ksor Hải

6

8

8


RahLan - Hóa

7

7

9

Phan Ksor Khánh Huyền

8

9

10

Ksor Khanh

5

7

11

Nay Úc Kiều

6

7


12

RahLan - H' Lan

6

7

13

Ksor Ling

5

7

14

Siu H' Linh

5

6

15

Nay H' Luyễt

7


8

16

Kpă - Hà My

5

7

17

Ksor Như Ngân

2

3

18

Nay H' Nhin

6

7

19

Nay H' Như


6

7

20

Nay Ninh

3

4,5

21

Ksor H' Nư

7

6

22

Rcom Sy Pa

5

5,5

23


Nay Thăi

4

5

12


24

RahLan Thắng

7

8

25

RahLan - H' Thơm

5

6

26

Nay H' Triêu


5

7

27

Nay H' Trinh

7

7,5

28

Ksor H' Trúc

5

6

29

Siu H' Tuyên

6

6,5

30


Ksor H' Ương

3

5

31

Ksor H' Vân

4

5

32

Ksor Vinh

5

7

33

RahLan U

5

6


Kết quả thống kê sau khi áp dụng “Phương pháp rèn luyện kỹ năng quan sát để
làm văn miêu tả cho học sinh lớp 6 trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa”
8- 10 điểm

5- 7,5 điểm

1- 4,5 điểm

Trước khi áp dụng Phương
pháp rèn luyện kỹ năng quan 1HS = 3,03%

25 HS = 75,76% 7HS = 21,21 %

sát để làm văn miêu tả .
Sau khi áp dụng Phương
pháp rèn luyện kỹ năng quan 4HS = 12,12%

27 HS = 81,81% 2HS = 6,07 %

sát để làm văn miêu tả.

Một số hình ảnh của học sinh trường Dân Tộc Nội Trú Thị xã Ayun Pa, Gia
Lai trong quá trình thực hành rèn luyện kỹ năng quan sát:

13


Thực hành massage mắt

Thực hành nhìn xa gần


14


Thực hành quan sát cây dừa

Trải nghiệm thực tiễn sau giờ học

15


3.

Kết luận:
“Phương pháp rèn luyện kỹ năng quan sát để làm văn miêu tả cho học

sinh lớp 6 trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa" đã giúp học sinh hình thành và
phát triển năng lực quan sát- một trong những năng lực quan trọng và cần thiết không
chỉ trong văn miêu tả mà còn trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống. Hoạt động trải
nghiệm giúp học sinh có khả năng sử dụng đa giác quan (nghe, nhìn, chạm, ngửi...)
trong quá trình quan sát nhằm tăng khả năng lưu giữ đối tượng trong trí nhớ, làm
phong phú vốn hiểu biết về con người và đời sống xung quanh, tạo mảnh đất dữ liệu
màu mỡ để đưa vào bài văn miêu tả thật sinh động, sáng tạo.
Để có thể hướng dẫn cho học sinh làm tốt thể loại văn miêu tả nói chung và kĩ
năng quan sát nói riêng, bản thân giáo viên phải nắm vững quy trình thực hiện cũng
như phương pháp rèn luyện các kĩ năng cần thiết của một bài văn miêu tả, trong đó
có kĩ năng quan sát; hiểu được khó khăn của học sinh trong q trình quan sát để có
những giúp đỡ kịp thời và tạo hứng thú học tập cho các em.
Trong mỗi giờ dạy, bản thân giáo viên phải là người truyền cho các em kĩ năng
quan sát tỉ mỉ, tinh tế, tạo cho các em hứng thú học tập thơng qua các trị chơi hỗ trợ

và các hoạt động trải nghiệm giúp các em nhận thức thế giới xung quanh một cách rõ
nét và sinh động .
4.

Cam kết:
Tôi xin cam đoan đề tài : “Phương pháp rèn luyện kỹ năng quan sát để

làm văn miêu tả cho học sinh lớp 6 trường THCS DTNT thị xã Ayun Pa”
do chính bản thân tơi viết, không sao chép nội dung của người khác.
Xác nhận của hiệu trưởng

Gia lai, ngày 10 tháng 04 năm 2021
Người báo cáo

Doãn Thị Kim Tuyền

16


17