TIỂU LUẬN
MƠN: LỊCH SỬ LÝ LUẬN BÁO CHÍ VIỆT NAM

ĐỀ TÀI:

1. Lý luận về bình luận ngắn trên báo chí
2. Quan điểm báo chí với sự phát triển văn hóa

0


PHẢN l: LÝ LUẬN VỀ BÌNH LUẬN NGẮN TRÊN BÁO CHÍ
MỞ ĐẦU
Bình luận báo chí là một trong những thể loại xuất hiện từ lâu trên thế
giới. Theo nhà nghiên cứu Karel Stórkan, ở Anh và Pháp, bình luận có từ đầu
thế kỷ XIX "có tác dụng soi sáng và giải thích một sự kiện, một vấn đề hoặc
một hiện tượng xã hội nào đó". Cuốn Lý thuyết và thực hành báo chí Xơ Viết
do tác giả V.D. Penta chủ biên chỉ ra rằng những năm 1902- 1903, độc giả
Nga đã làm quen với đề mục "Toàn cảnh Châu Âu của Caramdin mà trong đó
đăng những bài bình luận chính trị và cả những vấn đề khác trong xã hội. Nhà
phê bình văn học Nga V.G Beelinxki đã chú ý đến những bài bình luận được
phổ biến rộng rãi trong thời kỳ đầu thế kỷ XIX đồng thời ông cũng đánh giá
rất cao tài năng của nhà báo Caramdin và những bài bình luận sắc sảo của
Bextugiep. Chính Belinxki cũng viết nhiều bài bình luận văn học và bình luận
chính trị - văn học đăng trên tạp chí "Người đương thời". Về sau, bình luận
trở thành cơng cụ quan trọng trong cuộc đấu tranh của phong trào dân chủ của
Nga thế kỷ XIX. [Trần Quang (2000), Các thể loại báo chí chính luận, NXB
Đại học Quốc gia Hà Nội, Tr.94]
PGS.TS Trần Thế Phiệt cũng khẳng định trong cuốn Tác phẩm báo chí
tập III, bình luận xuất hiện ở nửa đầu thế kỷ XIX, nhất lả trên báo chí Anh và
Pháp. Trên các tạp chí và các báo hàng ngày năm 1870, như trên tờ Die Arbeit

Ở Thụy Sĩ, tờ Rappel Ở Pháp và tờ Frantfurter Zeitung ở Đức, người ta
thường đọc được câu: "Chúng tơi muốn trình bày dưới một góc độ khác
nhưng sự kiện mà bạn đọc đã biết". Ngày từ thời khởi thủy, bình luận được
các chủ báo khuyến khích bởi vì họ hiểu nó đem lại cho công chúng những tri
thức mới ẩn chứa đằng sau những tin tức, sự kiện. Đồng thời, qua việc phân
tích, đánh giá sự kiện, bình luận góp phần giáo dục, định hướng suy nghĩ của
độc giả. [Tr.96]
1


Theo nhiều tài liệu lý luận báo chí, bình luận là thể loại đa dạng với
bình luận ngắn, bình luận trong ngày, bình luận trong tuần, bình luận có tính
chất giải thích, bình luận bút chiến.... có mặt trên tất cả các loại hình báo chí:
báo in, đài phát thanh, truyền hình, báo mạng. Nhưng nổi bật hơn cả là dạng
bình luận ngắn xuất hiện trang trọng ở trang nhất hoặc trang hai trên các báo
từ Trung ương đến địa phương với nhiều tên gọi khác nhau như: Chuyên mục
"Sự kiện & Vấn đề' trên báo Sài Gịn Giải Phóng; chuyên mục "Sự kiện &
Bình luận" trên báo Lao Động; chuyên mục "Thời sự và Suy ngẫm" trên báo
Tuổi trẻ thành phố Hồ Chí Minh; chuyên mục sự kiện và Bình luận" trên báo
Cơng an nhân dân; chun mục cùng bàn luận trên báo Quân đội nhân dân;
chuyên mục "Bình luận" trên báo Nhân dân; chuyên mục "Bàn và luận" trên
báo Tin tức; chuyên mục "Luận bàn và hành động" trên báo Hà Nội Mới...
Dạng bình luận ngắn với dung lượng không quá lớn đã đáp ứng được nhu cầu
thông tin thời sự cập nhật hàng ngày.
Nghiên cứu về bình luận ngắn trên báo chí là một đề tài khá hay nhưng
cũng tương đối khó bởi đây là thể loại địi hỏi phải có tư duy khoa học logic,
mạch lạc. Bản thân học viên do chưa có nhiều làm báo nên cũng chưa có một
nền tảng kiến thức rộng rãi và tầm hiểu biết cao về các vấn đề xã hội song vẫn
tiến hành nghiên cứu đề tài này với hi vọng bổ sung_ thêm kiến thức giúp ích
cho việc học tập, nghiên cứu và 'tìm hiểu thể loại' vốn được coi là mũi nhọn

xung kích trên cơng luận.
1. Thể loại bình luận
1.1. Các quan niệm về thể loại bình luận
Cũng như nhiều thể loại báo chí khác, bình luận trải qua nhiều thời kỳ
với nhiều tên gọi khác nhau. Quá trình thống nhất tên gọi của mỗi thể loại báo
chí có liên hệ mật thiết với sự phát triển của cơng tác nghiên cứu lý luận. Để
có tên gọi thể loại bình luận cùng với quan niệm đầy đủ về đặc trưng của nó
như hiện nay, báo chí Việt Nam đã trải qua một thời kỳ khá dài với nhiều
cơng trình nghiên cứu. Năm 1961, Hội nhà báo Việt Nam dùng khái niệm
2


"ngôn luận của báo" để chỉ thể loại này. Năm 1974, một số dịch giả người
Việt dịch từ tiếng Nga là "luận văn", rồi "nghị luận trên báo". Đến năm 1978,
các tác giả cuốn "Giáo trình nghiệp vụ báo chí" của trường Tuyên huấn Trung
ương gọi thể loại này là bình luận trên báo. Như vậy, trong lịch sử báo chí
Việt Nam có khá nhiều cách gọi khác nhau cho tác phẩm bình luận để rồi đi
đến cách. gọi thống nhất là thể loại bình luận như hiện nay.
Trong cuốn Giáo trình nghiệp vụ báo chí của Khoa báo chí, trường Đại
học Các Mác Lê nin (CHDC Đức cũ) đưa ra quan niệm về bình luận: "Bình
luận ln nhằm trình bày với thời sự và nhằm thuyết phục với bạn đọc rằng
quan niệm này là đúng đắn". So với nhiều nước trên thế giới, báo chí Việt
Nam ra đời muộn hơn cho nên bình luận xuất hiện trên các ấn phẩm định kỳ
khi đã là một thể loại tương đối hồn chỉnh. Các tác giả của "Giáo trình
nghiệp vụ báo chí" viết: "Bình luận là một hoạt động tụ nhiên của lý tính. Con
người có tri giác lành mạnh đứng trước một hiện tượng, đứng trước một sự
kiện hoặc một vấn đề xảy ra trong cuộc sống thường có bình luận theo phạm
vi, nội dung và hệ tư tưởng nhất định khơng phải chỉ khi có báo chí mới có
bình luận". [Theo Trần Quang (2000), Các thể loại báo chí chính luận, NXB
Đại học Quốc gia Hà Nội, Tr.95].

Hiện nay có rất nhiều quan niệm về thể loại bình luận. Tác giả Đức tác
phẩm 100 câu hỏi về cách viết báo: "Bình luận là tên gọi của một thể loại báo
chí mà trong nội dung của nó gồm hai thành phần chính: bình và luận Hai yếu
tố này đều phải được coi trọng như nhau trong tác phẩm nghị luận Bình là
xem xét, phân tích các khía cạnh của vấn đề, đánh giá, khai thác nó ở các mặt
nội dung ý nghĩa. Luận là sự bàn bạc thở rộng vấn đề, đặt nó vào trong q
trình diễn biến, phát triển, nhận định khả năng và những triển vọng của vấn đề
nào đó mà cơng chúng đang quan tâng. [Tr.124]
PGS.TS Trần Thế Phiệt trong cuốn Tác phẩm báo chí tập III cho rằng:
"Bình luận với ý nghĩa một phương pháp là cách đánh giá, bàn luận một sự
kiện, một hiện tượng, một vấn đề nào đó để đi đến sự nhận thức đầy đủ và sâu
3


sắc về vấn đề đó vả những điều đo vấn.đề đỏ gợi ra". ' Cũng theo tác giả, với
tư cách là một thể loại báo chí: "Bình luận lả một kiểu bài nghị luận mang
tính chất tổng hợp trong đó bao gồm các yếu tơ giải thích, phân tích và có khi
có cả chứng minh". Bình luận là cơng cụ khơng thể thiếu trong cơng tác giáo
dục chính trị, tư tưởng cho quần chúng. [Tr.95 - 96].
Cuốn Nghề nghiệp và công việc của nhà báo của Hội Nhà báo Việt
Nam xuất bản năm 1992 khi bàn về nhiệm vụ và đặc điểm của bình luận, tác
giả đặc biệt chú ý đến mục đích hướng dẫn nhận thức cho cơng chúng. "Thể
loại bình luận là một bộ phận của cơng tác báo chí dừng để hướng dẫn cách
nhân định các nguồn tin tức... Bài bình luận phải dẫn dắt độc giả rút ra được
kết luận tủ những sự kiện đã xảy ra trong thực tế để họ quyết -định vận mệnh
chính trị của họ một cách đúng đắn và hành động theo sự quyết định đó,, [Các
thể loại báo chí chính luận, Đã dẫn, Tr.99]
Như vậy, hầu hết các nhà nghiên cứu đều có chung quan niệm cho rằng
bình luận là một trong những thể loại cơ bản của nhóm chính luận báo chí, nó
được sử dụng để nhìn nhận, đánh giá một sự kiện, hiện tượng của đời sống xã

hội nhằm mục đích hướng dẫn suy nghĩ và hành động cho công chúng. Công
chúng tin vào các quan điểm thuyết phục của tác giả và làm theo nghĩa là bài
bình luận đã thành cơng.
Từ đó có thể thấy, tác phẩm bình luận ln theo sát và tìm cho ra gốc rễ
mọi vấn đề; thể hiện tính chiến đấu trực diện tỏ rõ thái độ công khai, quan
điểm lập trường giai cấp của cơ quan báo chí trong thơng tin và định hướng
thơng tin. Bình luận chủ yếu vận dụng trí tuệ và tư duy logic để phân tích
đánh giá. Bình luận được coi là vũ khí quan trọng của báo chí khi thực hiện
các chức năng thơng tin, tun truyền. Cũng bàn về vấn đề này, nhà báo Hữu
Thọ trong tác phẩm Nghĩ về nghề báo có viết: "Cái cốt lõi của các bài luận là
quan điểm rõ ràng của tờ báo, của tác giả đối với các vấn đề, sự kiện hiện
tượng đề cập không thể mập mờ, nước đôi, luận nào cũng phải đấu tranh bảo
vệ quan điểm của mình với nhiều cách khác nhau...": [Hữu Thọ (2000), Công
4


việc của người viết báo, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Tr.440]. Vì thế, trong
các thể chính luận báo chí, bình luận là thể loại có tính phổ biến hơn cả và
được coi là mũi nhọn xung kích trên cơng luận.
1.2. Đặc điểm của bình luận
Bình luận phải xem xét sự vật trong nhiều khía cạnh, đặt nó vào trong
các mối quan hệ nhiều mặt mới có thể phát hiện ra nhiều ý nghĩa của vấn. đề.
Với một số vấn đề đặt ra, cần phải lần lượt đi từ lý giải cơ sở phát sinh của
vấn đề, diễn biến của vấn đề, phân tích các mặt của vấn đề đánh giá đúng sai,
rồi nêu lên triển vọng, ý nghĩa, tác dụng của vấn đề. Trong bình.luận có khi
cần lật ngược vấn đề, đặt ra những phản đề rồi tranh luận, bác bỏ nhằm khẳng
định vấn đề một cách vững. chắc. Bài bình luận được đặt ra trong thế tranh
luận, bút chiến sẽ càng có sức thuyết phục, lơi cuốn.
Bài bình luận phải bao qt tồn diện đồng thời thể hiện được sự nhất
quán về chỗ đứng, cách nhìn nhận đánh giá của người bình luận.

Bình luận là thể loại bắt buộc người viết phải thể hiện được quan điểm,
bản lĩnh rõ ràng. Chính kiến, thái độ đó phải được diễn đạt một cách - sáng
tạo khách quan, hướng về một mục đích cụ thể đã được xác định trước luận
phải làm sao kết hợp được nhuần nhuyễn ba yếu tố sau: đúng bản chất sự
việc, đúng xu thế thời đại và đúng quan điểm đường lối của Đảng. Ba yếu tố
này khơng tách rời nhau bởi vì xét đến cùng, nắm vững quan điểm đường lối
của Đảng ta sẽ chắc chắn hơn trong việc tìm ra đúng bản chất sự việc và vạch
đung xu thế phát triển của nó": Do tính chất qua trọng của thể loại này nên tác
giả là người đại diện cho tiếng nói của cơ quan báo chí. Chính vì thế, "Người
bình luận" thường là một chức danh nghề nghiệp cao quý của báo chí.
Theo tác giả Hữu Thọ: "Mỗi người viết báo khi viết tin, viết bài đều
phải tỏ thái độ khi tìm đảo, lúc công khai, lúc gián tiếp, khi trực tiếp nhưng
viết các thể "luận" là phải tỏ rõ thái độ trực tiếp. Phân tích các sự kiện thì
nhiều thể loại báo chí phải làm nhưng sử dụng các hình thức "luận" là sử dụng

5


phương pháp logic để trực tiếp phân tích, bàn luận". [Cơng việc của người
viết báo, Đã dẫn, Ti.439]
Trong khi bình luận, người bình luận phải chú ý tới hai mặt bình và
luận. Vừa xem xét, phân tích các khía cạnh của vấn đề, khai thác nó ở mặt nội
dung ý nghĩa vừa bàn bạc mở rộng vấn đề, đặt nó vào trong quá trình diễn
biến, phát triển nhận định khả năng và triển vọng.mà người bình luận quan
tâm rồi nêu lên những tác dụng của nó trong đời sống xã hội, trong thực tế và
trong lý luận.
Người viết bình luận muốn tác phẩm của mình thu hút sự chú ý của độc
giả cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản về nội dung như: bài bình luận cần
phải được trình bày, giải thích đi thẳng vào vấn đề ngay từ đầu, tránh vịng vo.
Nếu bài bình luận xuất phát từ một thơng tin nói chung đã được mọi người

biết nó phải bổ sung cho tin tức đó và đánh giá tầm quan trọng về mặt xã hội
chính trị cũng như hậu quả có thể có của thơng tin đó. Trong trường hợp đó là
một thơng tin mới mà độc giả chưa biết, hoặc đó là một sự kiện mới bài bình
luận phải làm sao phân loại và làm sáng tỏ ý nghĩa của những thơng tin đó
dưới ánh sáng mới.
1.2.1 Về đề tài
Bình luận khơng giới hạn phạm vi đề tài. Tất cả các lĩnh vực của đời
sống như: chính trị, tư tưởng, kinh tế, văn hóa, xã hội, thể thao... đều có thể
trở thành đề tài của bài bình luận. Song nó 'phải đáp ứng được u cầu tính
thời sự của báo chí. Chọn đề tài bình luận phải là những vấn đề của cuộc sống
đang đặt ra, cần nhà bình luận định hướng. Do đó, việc chọn đề tài phụ thuộc
vào tầm hiểu biết, ý thức, chính trị, phạm vi vấn đề mà người viết quan tâm
nhất.
Qua cách lựa chọn sự kiện để bình luận, qua khả năng đưa ra lý lẽ, dẫn
chứng có thể thấy được nhân cách và năng lực của người bình luận. Nó được
thể hiện ở các mặt: trình độ vận dụng và xử lý các dữ liệu của bình luận và sự
lựa chọn các phương tiện diễn đạt. Ở đây, nhân tố quyết định là tác giả, là
6


bình luận viên. Điều đó địi hỏi người viết bình luận phải được chuẩn bị, đào
tạo về lĩnh vực mình viết, phải nghiên cứu thường xuyên các vấn đề Chỉ có
như vậy mới có thể đưa ra được những nhận xét đánh giá khách quan, đúng
đắn, những nhận định sắc sảo.
1.2.2. Về nội dung
Trong bài bình luận chủ yếu là giải thích các sự kiện để dẫn dắt độc giả
vào mạch lập luận, nêu nguyên nhân, tình huống xảy ra các sự kiện, sự việc
Người viết phải tìm cách đưa ra một sự chẩn đoán, rọi anh sáng lên các chi
tiết và bối cảnh của sự kiện, đưa ra những cách nhìn khác nhau, giải quyết
chúng ở nhiều góc độ chỉ ra khả năng phát triển của những sự kiện ấy và đối

chiếu với thực tiễn xã hội lịch sử.
Bản chất thơng tin trong tác phẩm chính luận báo chí nói chung và bình
luận nói riêng là loại thơng tin lý lẽ khác với thông tin sự kiện đơn thuần và
thơng tin mang tính chất thẩm mỹ. Đây là loại thông tin về quan niệm, quan
điểm, thông tin về một thái độ tư tưởng tình cảm của người viết. Qua phân
tích, lý giải người viết giúp người đọc nhận thức sâu hơn luận báo chí cần
phải đạt được. Chính thơng tin lý lẽ, chính việc bộc lộ cơng khai, trực tiếp
quan điểm, tư tưởng tình cảm của người viết cho nên tác phẩm bình luận có
nhiều ưu thế trong việc thực hiện nhiệm vụ định hướng của báo chí và thực
hiện vai trị chức năng, vị trí của nhà báo đối với xã hội.
Tú tưởng của tác giả cũng nhủ của tịa soạn được thể hiện rõ trong bài
bình luận. Khía cạnh chủ quan này được thể.hiện rõ ở các mặt: quan điểm, lập
trường, thái độ, ở quá trình nhận thức các sự kiện, cách chọn các sự việc, sắp
xếp, giải thích và phân tích chúng... Trong bình luận, dấu ấn của cái "tơi" cá
nhân người bình luận ln được bộc lộ. Đây là nơi tạo nên ban lĩnh nhà bình
luận, tài năng và sự đa dạng của những nhận thức hiện thực cuộc sống. Cái
"tơi nhà báo" có xu hướng phấn đấu để ngày càng tiệm cận tới cái "tơi cộng
đồng" tức là khách quan hóa cái tơi chủ thể nhà báo.

7


Theo nhà báo Quang Lợi: "Sáng tạo cá nhân cỏ vai trị quyết định trong
lao động viết bình luận. Cái tơi của nhà bình luận chính là cá tính sáng tạo
vốn khơng thể tách rời khỏi sự "đắm mình", có khi là sự "hoá thân" vào sự
kiện để giúp người bình luận khơng chỉ hiểu được sự kiện, mổ xẻ được nó mà
cịn tạo cho mình một tâm thế, một cảm xúc khi viết": [Cá tính sáng tạo trong
bình luận, nghe bao.vn]
1.2.3. Về phương pháp thể hiện
* Phương pháp thông báo và giải thích

Ở phương pháp này, thoạt đầu, người viết giới thiệu các thông tin như
sự việc diễn ra ở đâu, khi nào... Tiếp theo là đi vào giải thích nguyên nhân xảy
ra sự kiện rồi cuối cùng tác giả đề xuất những khả năng giải quyết vấn đề đó.
Ưu điểm của phương pháp này là khơng cần am hiểu nhiều về vấn đề đang đề
cập người đọc cũng có thể hiểu được và dễ dàng theo dõi ý kiến của người
bình luận.
* Phương pháp diễn dịch
Đây là phương pháp sắp xếp các sự việc theo một trật tự đi từ cái khái
quát đến cái riêng biệt. Nó dựa trên cơ sở lựa chọn ngẫu nhiên các sự kiện
nhưng khi đem gộp chúng lại, xâu chuỗi các sự kiện, sự việc theo một luận
điểm nào đó sẽ đem lại cho người đọc một cái nhìn thống nhất, bao quát hơn.
Các sự kiện, sự việc ấy được lựa chọn xuất phát từ một lập trường có vẻ vơ tư
nhưng thực ra được sắp xếp một cách có ý thức để đạt được mục đích và hiệu
quả do người bình luận đặt ra ban đầu.
* Phương pháp tóm tắt
Đây là phương pháp được sử dụng thơng thường nhất trong bài bình
luận hàng tuần. Phương pháp này giúp bạn đọc nắm bắt dễ dàng các sự kiện
phức tạp, diễn biến trong bối cảnh không gian và thời gian tương đối rộng
lớn. Điều quan trọng là phải biết tóm tắt những điều cơ bản, chủ yếu phục vụ
cho luận điểm đưa ra. Vì được trình bày rộng rãi các sự kiện, bài bình luận
tóm tắt thường dẫn đến một kết luận hồn chỉnh hơn, cởi mở hơn hoặc không
8


kết thúc bình thường bằng chẩn đốn, dự báo mà có thể là một câu hỏi mở để
bạn đọc suy nghĩ.
Bình luận theo phương pháp tóm tắt khơng có nghĩa đơn thuần chỉ đem
lại cho người đọc những sự kiện hay tập hợp sự kiện. Việc này đã có cơng
việc của những người làm tin. Trong kiểu bài này, việc tóm tắt tin tức, sự kiện
nhằm làm tiền đề cho bài bình luận. Các sự kiện vốn trần trụi được nhà bình

luận soi rọi vào ánh sáng của lý luận, phân tích, đánh giá, dự báo. Có hai khả
năng hoặc là bài bình luận dành một phần cho việc tóm tắt các sự kiện sau đó
dành phần lớn cốt yếu cho bình và luận;. hoặc tóm lược sự kiện và bình luận
song song, xen kẽ. Thơng thường cách thứ hai được dùng phổ biến hơn.
1.2.4. Về bút pháp thể hiện
Một bài bình luận chỉ được đề cập đến một vấn đề cơ bản và trình bày
quan điểm về vấn đề đó bằng lập luận logic dưới hình thức cơ đọng của nó.
Những khía cạnh được dẫn ra làm chứng cứ cũng như lý lẽ sử dụng cũng phải
phù hợp và hậu thuẫn cho tư tưởng chủ đạo của tác giả. Hệ thống các luận
điểm, luận cứ, luận chứng trong bài viết phải xuất phát từ những nguồn tin
mang tính khách quan, tránh áp đặt thiên kiên chủ quan.
Nằm trong nhóm các thể loại chính luận báo chí nên bình luận sử dụng
khá nhiều từ ngữ chính trị. Nội dung của lớp từ ngữ này luôn thể hiện lập
trường và quan điểm cách mạng về từng vấn đề cụ thể của đời sống xã hội
nhằm tuyên truyền, giải thích chủ trương, đường lối, chính sách....
Ngồi lớp từ ngữ chính trị ra, các bình luận có thể sử dụng những đơn
vị từ vựng khẩu ngữ mang sắc thái ý nghĩa và sắc thái biểu cảm. Thậm chí, có
thể sử dụng thành ngữ, tục ngữ, mượn những điển cố, điển tích để làm nổi bật
vấn đề.
Để thể hiện nội dung một cách trọn vẹn, các bài bình luận khơng gị bó
về mát dung lượng. Tuy nhiên, làm báo theo kiểu hiện đại thì bình luận lại có
xu hướng dung lượng ngắn hoặc vừa phải. Làm sao trên diện tích ít ỏi của tờ
báo người bình luận phải hồn thành chức năng nhiệm vụ của mình. Các sự
9


việc, hệ thống luận điểm, luận cứ trong lập luận phải rõ ràng, súc tích nhất,
chính xác nhất và giàu sức biểu hiện nhất để thu hút sự chú ý của độc giả. Cần
tránh lối dùng từ sáo mòn, bay bướm, thiếu chính xác. Bài bình luận khơng
được cơng chúng quan tâm thì coi như nó khơng có ý nghĩa. Các loại câu như

nghi vấn, cảm thán vốn không được xuất hiện trong tin (vì nó thể hiện tính
chủ quan mà tin lại tuyệt đối khách quan) thì trong bình luận lại được sử dụng
với tần số cao.
Đối tượng tiếp nhận của các bài bình luận vẫn là đơng đảo quần chung
nhân dân với nhiều trình độ khác nhau nên ngôn ngữ diễn đạt cần truyền cảm,
dễ hiểu. Ngôn ngữ phải giản dị, chân thật, dùng cách giải thích đơn giản với
những vấn đề phức tạp. Để bài bình luận đạt tiêu chí vừa dễ hiểu vừa tạo được
sức biểu cảm, hấp dẫn, người viết có thể sử dụng các tối so sánh, ẩn dụ, hoán
dụ, các biện pháp tu từ hay các thành ngữ, tục ngữ...
1.2.3 Các dạng bình luận trên báo hiện nay
Hiện nay, có nhiều quan niệm khác nhau trong việc phân chia các dạng
bài bình luận căn cứ vào nhiều tiêu chí. Căn cứ vào tính chất phương pháp thể
hiện thì có thể chia bình luận thành hai dạng: bình luận có tính chất giải thích
và bình luận bút chiến. Căn cứ vào tiêu chí nội dung thì bình luận có dạng:
bình luận sự kiện và bình luận vấn đề. Căn cứ vào dưng lượng và thời gian
có: bình luận ngắn và bình luận trong ngày, Ngồi ra, có nhiều ý kiến phân
chia thành các dạng như: Bình luận văn học, bình luận triết học, bình luận thể
thao, bình luận âm nhạc, bình luận theo chủ đề, bình luận quốc tế.
Tuy nhiên, ở phạm vi tiểu luận này, học viên đi sâu nghiên cứu dạng
bình luận ngắn, dạng bình luận rất phổ biến, phản ánh xu hướng mới của báo
chí hiện đại ưa sự ngắn gọn, súc tích và được coi là mũi nhọn xung kích trên
cơng luận. Đặc điểm của dạng bình luận ngắn sẽ được bàn đến một cách chi
tiết hơn trong mục sau.

10


2. Bình luận ngắn trên báo
2.1. Khái niệm bình luận ngắn
Độc giả địi hỏi bao chí phải có nhiều thơng tin đa dạng, phong phú,

phản ánh trung thực hiện thực cuộc sống đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ.
Không những thế, bạn đọc cịn địi hỏi báo chí 'phải có nhiều tác phẩm nghị
luận ngắn gọn, sắc bén, chiến đấu kịp thời trên công luận. Giáo sư E.P.
Prôkharốp trong cuốn "Lý thuyết và thực hành báo chí Xơ Viết" viết: "Giúp
bạn đọc hình thành bức tranh tổng thể của đời sống xã hội từ những tư liệu
riêng lẻ trên báo chí là một trong những nguyên nhân làm xuất hiện bình
luận". [Các thể loại báo chí chính luận, Đã dẫn, Ti. 1 02]
Nhà báo Hữu Thọ trong bài "Viết luận để bàn" [Công việc của người
"Đặt bút viết luận là khi thấy -một sự kiện, một vấn đề có khi là một hiện
tượng có ý nghĩa đang diễn ra cần phải luận bàn, phân tích lý lẽ, nêu một vấn
đề mới kịp thời trước bạn. đọc. Vì vậy có luận ngắn, luận đài tùy theo ý nghĩa
sự việc và dư luận xã' hội nhưng luận trên báo hàng ngày thì tính cập nhật
phải qn triệt và nói chung là phải viết ngắn, chủ. yếu là bám sát guồng thời
sự mà luận... Viết luận phải viết kỹ, nghĩ kỹ nhưng viết luận cho báo hàng
ngày phải viết nhanh, có bài vừa nghĩ vừa viết không quá một giờ đồng hồ,
phải viết một lần cho kịp cho nên lại càng khó và nguy hiểm hơn". Viết ngắn
đang là một xu thế của báo chí nói chung và của thể loại bình luận nói riêng.
Sự xuất hiện nhiều bình luận ngắn trong nước, trên các tờ báo Trung ương và
địa phương trong mấy năm gần đây, chính là đáp ứng u cầu đó của bạn đọc.
Tiêu chí ngắn gọn, súc tích là điểm nổi bật của các tác phẩm bình luận ngắn.
Có thể nói, bình luận ngăn là một dạng tác phẩm thuộc thể loại bình
luận báo chỉ nằm trong loại thể báo chí chính luận. Đây là những tác phẩm
nghị luận ngắn gọn, sắc bén thường xuất hiện ở một vị trí ổn định trên mặt
báo và tập trung làm sáng tỏ bản chất, nguồn gốc, ý nghĩa chính trị - xã hội
của một sự kiện mới nảy sinh mà công chúng cần lời giải đáp. Dung lượng
bình luận ngắn chỉ dưới 1 000 từ nhưng lại có tác động lớn đến dư luận xã
11


Bình luận ngắn có mặt trong nhiều chun mục về thể loại bình luận trên

nhiều báo như: Sư kiện & Bình luận báo Lao Động; Mỗi ngày một chuyện
trên báo Hà Nội Mới; Cùng bàn luận trên báo Quân đội nhân dân; Thời sự và
suy ngẫm trên báo Tuổi trẻ TP. HCM; Sự kiện & Bình luận trên báo Sài Gịn
Giải Phóng; Thời luận của Đại Đồn Kết; Vấn đề hôm nay của Nhà bán và
Công luận; Vấn đề- Sự kiện trên. Gia đình và Xã hội...
Dạng này khơng địi hỏi tỉnh luận lý nhiều song ý nghĩa và vai trị của
nó khơng hề nhỏ. Độc giả ngày càng có xu hướng muốn nghe những ý kiến
khác, cũng do dung lượng bài bình luận ngắn hoặc vừa phải, độc giả dễ đọc
dễ tiếp thu trong nhịp sống hối hả của thời đại bùng nổ thơng tin. Nhiều khi
bình luận ngắn xuất hiện chỉ 20-30 dòng chữ in dẫn ra một sự kiện, một lời
phát biểu, một câu bình luận (tán thành hoặc phê phán... ) cũng có thể giải
thích đầy đủ một thơng tin co giá trị.
2.2. Đặc điểm bình luận ngắn
Trước hết nói về đề tài, dạng bình luận ngắn thường đề cập đến những
sự kiện, vấn đề đa dạng mới nảy sinh trong đời sống. Đây là dạng bài khá phổ
biến và thể hiện rất sinh động những đặc điểm cơ bản của thể loại bình luận.
Khác với các bài bình luận chuyên sâu luận bàn các vấn đề lớn, sự kiện lớn có
vị trí đặc biệt trong những thời:điểm lịch sử, bao gồm một hệ thống luận
điểm, viết cơng phu, có khi phải nhiều ngày mới ra được tác phẩm, các bài
bình luận ngắn phải viết ngắn, viết rất nhanh thường chỉ xoáy vào một luận
điểm đáp ứng được nhu cầu bức xúc của bạn đọc. Chính vì vậy người viết
bình luận ngắn phải biết tinh nhạy với các sự kiện thời sự nóng hổi, nẫy ra các
vấn đề sát sườn với cuộc sống đẻ viết kịp thời, bình và luận cho trúng.
Dạng bài bình luận ngắn thường chỉ có dung lượng khoảng vài trăm
chữ, xuất hiện thường xuyên ở vị trí ổn định. Theo PGS.TS Trần Thế Phiệt:
"Bình luận ngắn xuất hiện chỉ cần 20 đến 30 dòng chữ in, dẫn ra một sự kiện
một lời phát biểu và chỉ một vài câu bình luận (hoặc tán thành, mỉa mai, phê
phán)". Dấu hiệu dễ nhận biết là chữ.in nghiêng, được đóng khung nổi bật
12



trang trọng trên trang nhất các báo. Điều đó cũng cho thấy được tầm quan
trọng của bình luận nói chung và bình luận ngắn trên báo nói riêng.
Người viết bình luận ngắn thường xuyên sống ở đầu nguồn dư luận, tin
tức, nung nấu nhiệt huyết, tích luỹ ý tứ... Tại đây thường trực trong đầu hiện
để chớp lấy điểm loé sáng, nhanh chóng kết ý, lẫy ra vấn đề đang được bạn
đọc quan tâm nhất. Nói như nhà báo Hồng Phương - cựu phóng viên chiến
trường có tiếng trong làng báo cả nước thì phải biết "chẻ nhỏ" các đề tài lớn,
vấn đề lởn thành những đầu đề cụ thể có tính thời sự để đặt vấn đề, nêu vân
đề bình luận. Tù "chẻ nhỏ" vấn đề, dẫn thơng tin để lẫy ra vấn đề, người viết
bình luận ngắn thường chọn và xốy vào một ý trung tâm, tìm một vài câu có
giá trị nhủ một luận điểm rồi đưa ra luận cứ xác đáng để phân tích thực bản
chất. của vấn đề. Phê phán cái sai để bảo vệ cái đúng khẳng định cái đúng để
soi vào cái sai mà luận bàn phê phán. Trong bình luận ngắn người viết khơng
nên tham trích dẫn lý luận kinh điển, phơ trương kiến thức dải dịng, mà có
thể tìm một ít câu, kế cả những câu dân gian. đúc kết dễ hiểu, có lý có tình để
phân tích, chứng minh mà vẫn sâu sắc, dễ đi vào lòng bạn đọc.
Từ luận bàn, phân tích, lý giải, bình luận ngắn khơng liệt kê nhiều
nguyên nhân tác động mà thường chỉ xoáy vào một nguyên nhân chủ yếu và
gợi ra một vài giải pháp đóng vai trị địn. bẩy, hoặc quy trách nhiệm vào một
vài cơ quan, cán bộ chủ chốt để giải quyết vấn đề đặt ra. Nó thể hiện rõ chính
kiến của người viết, của cơ quan báo chí. Bình luận ngắn là dạng bài khá phổ
biến và thể hiện rất.sinh động những đặc điểm cơ bản của thể loại bình luận.
2.3. Vai trị của bình luận ngắn
Đánh giá vai trị của bình luận ngắn, nhà báo Hồng Phương cho rằng:
"Các tác phẩm nghị luận chỉ dài mấy trăm chữ, xuất hiện thường xun ở vị
trí ổn định, in nghiêng, đóng khung nổi bật trang trọng trên trang nhất các báo
thực chất là những bài bình luận ngắn, đóng vai trị mũi nhọn xung kích trong
cuộc đấu tranh vì sự nghiệp xây dựng và bảo' vệ đất nước hiện nay". Không
những đáp ứng nhu cầu thơng tin nhanh chóng của độc giả, bình luận ngắn

13


còn thể hiện trực tiếp, kịp thời quan điểm đánh giá của cơ to lớn trong việc
khẳng định cái đúng, phê phán cái sai, định hướng tư tưởng và hành động của
độc giả.
Bình luận ngắn thu hút độc giả và có sức tác động lớn đối với xã hội
chính bởi các nhà báo viết bình luận ln thể hiện góc độ bảo vệ lẽ phải và
công bằng, cổ vũ những giá trị cao đẹp, hướng tới cái chân - thiện - mỹ.
Dù vậy, bình luận ngắn với vài trăm chữ nhưng tốt lên thơng điệp vì
lợi ích xã hội và bảo vệ chân lý. Nhiều cơ quan quan lý kịp thời sửa đổi
những chính sách khơng phù hợp ngay sau khi bài bình luận ngắn ra đời. Với
vai trị xung kích trên cơng luận, bình luận ngắn là một loại hình tác phẩm báo
chí mang tính tri thức và trí tuệ cao; là cơng cụ tư tưởng đích thực của Đảng;
là phương tiện quan trọng trong hệ thống tác phẩm báo chí và là một bộ phận
của hệ thống tác phẩm báo chí. Người ta nói, nếu báo chí khơng đăng thơng
tin sự kiện thì khơng cịn báo chí những báo chí thiếu đi bình luận thì sẽ giám
đi sức mạnh tác động của nó với đời sống. Chính bởi sức tác động lớn lao như
Vậy mà bình luận ngắn đang là một xu thế phát triển của thể loại chính luận
bao chí trên báo in hiện nay.
3. Vấn đề đặt ra cho việc phát triển thể loại bình luận trên mặt báo
3.1. Tăng cường sự quản lý, lãnh đạo từ phía cơ quan báo chí
Ban biên tập các tịa soạn báo cần thắt chặt quản lý hơn nữa về chất
lượng nội đung bài viết và đội ngũ tác giả. Xây đựng một kế hoạch thống nhất
trong đó phóng viên chủ động đề xuất và phân công công việc cho các phóng
viên viết những sự kiện, vấn đề đang nổi cộm trong đời sống xã hội.
Đối với những sự kiện bất thường địi hỏi phải có những bài bình nhanh
nhưng phải sắc sảo. Điều đó địi hỏi chun mục phải có một đội ngũ thiện
chiến những cây bình luận xuất sắc.
Sự chỉ đạo kịp thời của lãnh đạo cơ quan đối phóng viên các ban,

phịng sâu sát hơn nữa vào các vấn đề trong chính lĩnh vực, ngành, đơn vị của
mình là điều hết sức. quan trọng. Chỉ có như vậy, chuyên mục mới không bỏ
14


sót sự kiện quan trọng đồng thời góp tiếng nói định hướng tạo sự tin cậy trong
lớp bạn đọc chính thống của tờ báo.
Các chuyên mục bình luận trên báo nên xây dựng đội ngũ cộng tác viên
đông đảo cho mình. Đây là đội ngũ đơng đảo xơng xán ln phát hiện được
nhũng vấn đê mới nhất, nóng nhất. Ngồi ra, ban biên tập cũng cần chú trọng
đầu tư vào những cộng tác viên chất lượng cao là những người có học hàm,
học vị cao, những chuyên gia đầu ngành am tường các vấn đề chun mơn và
có uy tín trong xã hội, những cây bút có tên tuổi ở các báo khác. Ban biên tập
cần có những động viên, giúp đỡ phóng viên, cộng tác viên kịp thời về mọi
mặt để họ yên tâm tác nghiệp. Điều này cũng đã được ban biên tập đưa vào
cải tiến chuyên mục trong thời gian tới.
Chế độ nhuận bút cũng cần được lãnh đạo chú ý hơn. Nhiều nhà báo
hiện nay vẫn giữ cách tính nhuận bút theo số chữ, đếm cột, đếm dịng tuy vậy,
những bài báo ngắn gọn, súc tích, sắc sảo lại có tác động xã hội vơ cùng mạnh
mẽ hơn những bài báo dài dòng. Chế độ nhuận bút hợp lý, linh động sẽ góp
phần kích thích lịng say nghề, đám nói, đám viết hơn đối với đội ngũ làm báo
khi nỗi lo cơm áo gạo tiền không còn đè nặng sau lưng.
3.2. Bồi dưỡng đào tạo đội ngũ phóng viên viết bình luận ngắn
Bình luận ngắn là thể loại khó địi hỏi người viết phải có trình độ
chuyên môn, hiểu biết cao, trải nghiệm thực tế nhiều. Thơng thường, nhà báo
viết bình luận là người đi nhiều hiểu nhiêu, thu thập nhiều kỹ năng, kinh
nghiệm sống. Bản thân các nhà báo phải tự học, rèn tựa để có thể viết bình
luận. Những cây bút chính luận tạo được giọng điệu và phong cách riêng đều
là những người kinh qua nhiều khó khăn gian khổ, lăn lộn với nghề. Đại tá Hồ
Quang Lợi, Nguyên Tổng biên tập báo Hà Nội Mới, một trong những cây bút

chính luận nổi tiếng của báo chí Việt Nam thời kỳ đổi mới đã chia sẻ: "Ngơn
ngữ chính luận khơng nằm trong sách vở mà nó nằm ngay trong nhịp thở của
đời sống: Cái chính là người viết bình luận bằng sự tinh tế của mình biết cảm
nhận, nắm bắt và đưa nó vào trong nhịp đi của bài viết một cách phù hợp. Mọi
15


bài báo tôi đều viết một cách tự nhiên theo mạch cảm xúc mà mình có được
và tơi thường khốc cho nó một chiếc áo ngơn ngữ đẹp giản dị, giàu chất văn
học đồng thời gần gũi với lời ăn tiếng nói của dân gian...".
Một vấn đe quan trọng khác là chế độ cho các phóng viên, cộng tác
viên viết bình luận ngắn cũng cần được quan tâm. Điều này nghe tưởng chừng
đơn giản nhưng có có tác dụng rất lớn trong việc động viên các tác giả cùng
xây dựng chun mục mang tính chiến đấu cao. Khơng những thế nó cịn là
động lực khuyến khích những cây bút trẻ xơng pha vào những "điểm nóng" để
có những bài bình luận sắc sảo.
Mỗi một tồ soạn báo nếu khơng bồi dưỡng, đào tạo được vài ba cây
viết chính luận vững vàng thì rất khó thể hiện bản sắc riêng, uy tín của báo đó
sẽ mờ nhạt dần trong cơng chúng
Đội ngũ người viết
Trong lúc phải khơng ngừng rèn luyện tính cẩn trọng thì người viết
bình luận phải có đầu óc năng động sáng tạo, tự tin dám chịu trách nhiệm về
những điều mình viết... Đó là u cầu đối với người viết bình luận.
Tác giả viết bình luận cũng cần vững vàng trong nhận thức chính trị,
nắm vững chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Từ đó
định hướng được dư luận, tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân. Bài bình
luận phải đảm bảo ba yếu tố: Đúng bản chất sự việc, đúng xu thế thời đại và
đung quan điểm đường lối của Đảng. Nhà báo TÔ Ngọc Thành cho rằng:
"Yếu tố chính trị, kinh tế vững vàng là điều cốt lõi cùng với đó là một đầu óc
biết tổng hợp, khái qt, tư duy phân tích" làm nên thành cơng của một tác

phẩm bình luận.
Bình luận ngắn đòi hỏi người viết phải trải qua một quá trình lăn lộn
với nghề, học hỏi trong cuộc sống với phơng phơng kiến thức chắc chắn mới
có thể biết khái quát, tổng hợp rồi đưa ra quan điểm luận bàn. Tư duy người
viết địi hỏi phải thơng minh, sắc sảo biết nhìn ra nẫy ra điều mà người ta
chưa thấy. Khơng chỉ có tư duy khoa học chặt chẽ, người viết bình luận ngắn
16


cần co đầu óc hài hước, châm biếm và một vốn ngôn ngữ phong phú, hành
văn hấp dẫn, lôi cuốn với nhiều thủ pháp tu từ, nhiều hình thức thể hiện phong
phú, hấp dẫn. Muốn viết nhanh bình luận ngắn nhà báo phai theo dõi thời sự
có hệ thống để phát hiện chính xác bản chất sự kiện. Rồi dùng trên quan điểm
đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước hoặc dựa vào chủ trương của
ngành, của địa phương phân tích biểu đương tính đúng đắn của sự kiện hay
phê phán những biểu hiện tiêu cực đã và sẽ diễn ra có ảnh hưởng đến phong
trào, đến chất lượng phát triển của xã hội. Mỗi bài binh luận ngắn thường chỉ
l sáng một ý chủ đạo, đó chính là chủ đề. Rồi đùng những chi tiết sống
động, những tư liệu có giá trị minh hoạ và chứng minh cho lập luận của tác
giả, tạo hồn cho bài viết mới có sức thuyết phục cao đối với độc giả.
Người viết bình luận hay cịn cần nhớ nhiều điển tích, có vốn ca dao tục
ngữ và văn học dân gian phong phú, có trình độ sử dụng tiếng Việt điêu
luyện, có phương pháp tư duy sắc bén và logic. Vì vậy khi nhà báo đã thực sự
làm chủ ngòi bút ở các thể loại thơng tấn báo chí thì chuyển sang viết bình
luận dễ thành cơng hơn. Trên thực tế đã có những nhà báo dư dật vốn sống và
kiến thức tương đối toàn diện, phương pháp tư duy sắc sảo, chuyên viết chính
luận hoặc bút lý chính luận, để lại những dấn ấn khó phai mờ.

17



KẾT LUẬN
Lịch sử phát triển của hệ thống thể loại báo chí cho thấy những bài bình
luận thường giữ vai trò quan trọng trong việc định hướng dư luận xã hội.. Nó
là thể loại khơng thể thiếu trong việc giáo dục tư tưởng chính trị cho quần
chúng, hướng dẫn cách nhìn nhận và đánh giá thơng tin. Vì vậy, mỗi tờ báo
thường có những chun mục bình luận riêng và những nhà bán làm cơng tác
bình luận chun nghiệp. Nhiều tác phẩm bình luận báo chí trong những giai
đoạn lịch sử nhất định đã lý giải thành công các hiện tượng xã hội, thay đổi
cách nhìn của cơng chúng và dự báo được các chiều hướng vận động của đời
sống xã hội. Trong một thế giới hiện đại, trong một xã hội bùng nổ thông tin
với nhiều biến động và sự phát triển như vũ bão của các loại hình truyền
thơng thì bình luận lại càng trở nên quan trọng và cần thiết cho đời sống. Việc
thẩm định, phân tích, đánh giá các sự kiện, vấn đề, từ đó tìm ra bản chất, tác
động của chúng đã trở thành đòi hỏi bức thiết của cơng chúng đối với báo chí.
Mỗi một thể loại báo chí đều có những nét đặc trưng riêng gọi là đặc
trưng loại hình. Đặc trưng về ngôn ngữ, cách khai thác thông tin, dung
lượng... quy định sự khác biệt về hình thức thể hiện, cách thức chuyển tải
thông tin và đặc biệt là quy định sự khác nhau trong cách viết loại bài bình
luận Bài bình luận vừa dựa trên những cơ sở chung nhất nhưng lại là một sản
phẩm mang dấu ấn cá nhân. Văn chỉnh luận thường khô khan, đập khuôn,
công thức. Tạo được bản sắc riêng trong viết bình luận là rất khó.
Làm cho bài viết trở nên hấp dẫn, sinh động, lôi cuốn người đọc lại là
điều khó hơn. Sức hấp dẫn của bài bình luận khơng nằm ở chi tiết giật gân,. ly
kỳ mà chính là ở luận cứ, ở cách phân tích, mổ xẻ vấn đề một cách lơgíc, mới
mẻ, đem lại cho người đọc những thông tin mới, nhận thức mới. Nếu ngơn
ngữ là phương tiện thể hiện thì lập luận chính là sương sống, là yếu tố cốt lõi
quyết định sự thành cơng và ca tính sáng tạo của mỗi nhà báo trong thể loại

18



bình luận. Lập luận là sợi chỉ đỏ đảm bảo tính mạch lạc về nội dung bên cạnh
tính liên kết về hình thức của văn bản.
Là thể loại trụ cột trong nhóm báo chí chính luận, bình luận đang ngày
càng đóng vai trị quan trọng khi các tờ báo thường đành những trang, mục 'có
vị trí trang trọng, bắt mắt để đăng tải các bài viết này. Tính chất và vị trí đặc
biệt của bài bình luận trong hệ thống thể loại báo chí chính luận đặt ra những
yêu cầu và đòi hỏi cao đối với các nhà báo viết loại bài này.
Thực tiễn báo chí chỉ ra rằng những cây bút viết bình luận xuất sắc
thường là những người có kiến thức sâu rộng, hiểu biết sâu sắc về nhiều lĩnh
vực khác nhau của đời sống xã hội từ kinh tế, chính trị đến văn hố- xã hội và
cả thế giới tinh than phong phú, phức tạp của con người. Những bài viết của
Chủ tịch Hồ Chí Minh trong năm tháng kháng chiến dành độc lập dân tộc,
những bài bình luận chính trị sắc sảo của nhà báo lão thành Hồng Tùng cho
đến loại bài bình luận ngắn, sâu sắc, hàm chứa của Hữu Thọ, Chu Thượng,...
là kho tư liệu đồ sộ để các thế hệ nhà bảo sau này học tập về phương pháp thu
thập và xử lý thơng tin; cách phân tích, đánh giá, kết luận vấn đề một cách
xác đáng. Nghiên cứu cách viết bình luận ở những cây bút nổi tiếng này sẽ
cho chúng ta nhiều kiến thức, kinh nghiệm khi muốn tạo ấn tượng với độc giả
ở. một thể loại báo chí quan trọng và khắt khe" này.
Nói riêng về Bình luận ngắn, cỏ thể khẳng định, trong xu thế thơng tin
tồn cầu nhanh chóng như hiện nay, bình luận ngắn nên là dạng bài được đầu
tư phát triển hơn nữa. Tiếng nói của nó đóng góp khơng nhỏ trong việc định
hướng dư 'luận với những phân tích, đánh giá sắc sảo trực diện vấn đề.

19


PHẦN lI: QUAN ĐIẾM BÁO CHÍ VỚI SỰ PHÁT TRIỂN VĂN HĨA

1. Mối quan hệ Báo chí và Văn hố
Thời đại ngày nay là thời đại bùng nổ thông tin, thông tin đại chúng
bằng kỹ thuật hiện đại, đã cung cấp cho thế giới lượng thông tin khổng lồ.
Mỗi quốc gia cũng như các cộng đồng quốc tế không thể khơng căn cứ vào
thơng tin có tính tồn cầu để hoạch định các chính sách của mình từ chính trị
kinh tế, vắn hoá xã hội đến quân sự, ngoại giao. Thông tin đại chúng điều
chỉnh hành vi của cả xã hội, của từng con người. Trong cuộc sống hàng ngày
người ta mặc nhiên thừa nhận thông tin đại chúng như là bộ phận cấu thành
đời sống tinh thần của toàn xã hội.. Con người hiện đại không thể sống thiếu
thông tin đại chúng. Thiếu nó người ta cảm thấy như thiếu văn hố, bởi vì
thơng tin được coi như phương tiện hàng đầu của văn hố. Ngày nay, thơng
tin đã trở thành một trong những tiêu chí quan trọng đánh giá trình độ văn hố
của một quốc gia. Xố nạn mù chữ khơng có nghĩa là dạy cho con người biết
đọc, biết viết. Người biết chữ không chỉ là người biết đọc, biết viết mà cịn
phải là người có khả năng tiếp nhận một lượng thông tin tối thiểu được quy ra
bằng lòng giấy báo trong một năm. Như vậy người "mù' thông tin là người mù
chữ.
Thông tin đại chúng nói chung và báo chí nói riêng đem đến cho con
người biết bao điều cần thiết. Nhờ thông tin đại chúng mà nhân loại có khả
năng hưởng thụ giá trị văn hoa cho chính mình tạo ra trên khắp thế gian này.
Nhờ có thơng tin đại chúng mà con người gần gũi nhau hơn trong tư duy,
trong hoạt động và những khát vọng vươn tới cái chân, cái thiện, cái mỹ.
Tuy vậy, thơng tin đại chúng cũng như báo chí khơng phải khi nào cũng
đóng vai trị tích cực trong việc phát triển văn hố. Khi thơng tin đại chúng
làm cho dân tộc này hiểu méo mó về dân tộc khác, hoặc khi nó góp phần làm
lật nhào một thể chế chính trị thì cái khả năng thần kỳ của nó khơng làm
người ta vui mừng mà làm người ta lo sợ. Trong hiện tượng ấy, người ta thấy
20



thơng tin đại chúng xa lạ với văn hố, nếu khơng muốn nói nó đóng vai trị
phản văn hố.
Như vậy, thơng tin đại chúng nói chung và Báo chí nói riêng và văn hố
có mỗi quan hệ rất phức tạp. Khi thì thơng tin đại chúng như thành tố của văn
hố, khi nó lại như là một tác nhân phản văn hố. Với bản chất của mỗi quan
hệ giữa thơng tin đại chúng và văn hố là gì? sự tác động qua lại giữa chúng
ra sao? Vấn đề này nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu.
Yêu cầu về lý luận cũng như thực tiễn cuộc sống hiện đại đang đòi hỏi
những nhà khoa học nghiên cứu về mỗi quan hệ giữa thơng tin đại chúng và
văn hố nhằm tìm ra những quy luật tác động giữa chứng và ảnh hưởng của
nó tới sự phát triển của văn hố.
2. Báo chí hiện. đại và ảnh hưởng của nó đối với phát triển Văn hố
Ngày nay, văn hố khơng thể phát triển trong một địa bàn, một khơng
gian khép kín. Đã từ lâu, quan niệm văn hoá như là vật sở hữu của một nhóm
người, cho dù nhóm người ấy là những kẻ sáng tạo ra nó khơng cịn đúng nữa.
Văn hố khơng thể ngưng đọng, khơng thể bị cầm tù, vì ngưng đọng
đồng nghĩa với tàn lụi, cịn giam hãm tức là bóp chết văn hố. Văn hố cịn
được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, lan toả từ nơi này sang nơi
khác. Đó là con đường của sự phát triển.
Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, ở đâu có sự giao lưu văn hố nhộn nhịp
cởi mở thì ở đó có sự phát triển. Độ rộng, độ sâu, độ nhanh của giao lưu văn
hố quyết định trình độ phát triển, tiến bộ của xã hội.
Nhưng độ rộng, độ sâu, độ nhanh của giao lưu văn hoá ngày nay khơng
thể có được nếu khơng có sự giúp sức của thông tin đại chúng. Mặc dù chỉ là
một trong những kênh, một trong những phương tiện của giao lưu văn hố
nhưng nó có tính đặc thù của thời đại "bùng nổ thơng tin", cho nên nó có vai
trị đặc biệt quan trọng trong việc mở cửa văn hố vì tiến bộ của xã hội.
Nếu "sự phát triển của văn hố là do trình độ giao lưu văn hố quyết
định" thì tần số du nhập và du xuất của một xã hội lại là thước đo nhạy nhất,
21



chính xác nhất nhịp độ giao lưu văn hố của xã hội đó. Xem vậy cũng đủ thấy
vai trị quan trọng của thông tin đại chúng trong giao lưu văn hố.
Để hiểu rõ vai trị của thơng tin đại chúng nói chung và Báo chí nói
riêng trong giao lưu văn hố ta xét khái qt tính chất và khả năng thực hiện
các chức năng văn hố của nó.
Hiện nay cịn đang có nhiều ý kiến khác nhau về chức năng của thông
tin đại chúng, nhùng không ai không thừa nhận chức năng thơng tin của nó.
Với chức năng này thơng tin đại chúng mang đến cho con người biết bao điều
mới mẻ về mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; từ kinh tế, chính trị, đời sống
văn hố xã hội, từ khoa học kỹ thuật đến văn nghệ thể thao... thông tin về
những cái đã xẩy ra, đang xẩy ra và có thể xẩy ra. Như vậy thơng tin đại
chúng dã thực hiện chức năng nhận thức của văn hố. Có thể nói thơng tin đại
chúng cung cấp những tri thức phong phú nhất, mới mẻ nhất cho con người.
Nó giúp cho mỗi người củng cố những kiến thức đã có, bổ sung những kiến
thức mới nó giúp cho con người có thêm nhiều cách nhìn mới, cách tiếp cận
mới, thông tin đại chúng lưu giữ, truyền bá và làm giàu thêm kho tàng trí thức
nhân loại. Về phương diện này khó có phương tiện nào so sánh được với
thơng tin đại chúng.
Thơng tin đại chúng nói chung và báo chí nói riêng với diễn đàn rộng
rãi của thình có thể coi là trường học đặc biệt. Các chương trình dạy ngoại
ngữ, chương trình phố biến kiến thức, khoa học và đời sống... là những biểu
hiện cụ thể của quá trình dạy và học. Chỉ với hình thức này chúng ta cũng có
thể thấy đối tượng giáo dục của thơng tin đại chứng là tồn dân, lớp học cho
hàng triệu người với nội dung giáo dục rất phong phú. Có thể nói, bằng
phương tiện thơng tin đại chung ngày nay ít ai bị thất học. Với khả năng bổ
sung kiến thức mới nhất, nhanh nhất, cho nhiều người nhất vào cùng một thời
điểm, thơng tin đại chúng đóng vai trị vơ cùng quan trọng trong việc hình
thành sự hiểu biết chung, những quan niệm chung... khơi dậy mối quan tâm

chung của cả xã hội, đặc biệt là cua giới nghiên cứu khoa học về một lĩnh vực
22


nào đó. Điều đó ảnh hưởng khơng nhỏ đến việc hình thành các khái niệm
mới, cách tu duy mới và lối sống mới Thơng tin đại chúng cịn góp phần đắc
lực vào chiến lược đổi mới giáo dục với phương châm giáo dục đào tạo
thường xuyên, học suốt đời, giáo dục từ xa...
Ở góc độ khác chúng ta thấy, bằng các ấn phẩm, các chương trình, phát
thanh và truyền hình, còn người tiếp nhận những tri thức thẩm mỹ, thoả mãn
những nhu cầu thẩm mỹ và qua đó hình thành thị hiếu cảm xúc thẩm mĩ.
Người ta thường nói, thơng tin đại chúng là sứ giả của văn học nghệ
thuật, là dịng sơng chun chở các tác phẩm văn hố nghệ thuật đến cho con
người, là cái đầu nối văn học nghệ thuật với cuộc đời. Nói như vậy chính là
căn cứ vào khả nang và nhiệm vụ của thông tin đại chúng trong việc giới
thiệu, hướng dẫn và phổ biến các tác phẩm văn học nghệ thuật, phân tích đánh
giá nâng cao giá trị của các tác phẩm ấy. In ấn xuất bản không chỉ đăng tải các
tác phẩm văn học nghệ thuật mà còn đem đến cho chủng một sức sống mới,
góp phần thúc đẩy sự ra đời và phát triển các thể loại mới. In ấn đã giúp cho
còn người lưu giữ, truyền bá các tác phẩm của quá khứ, các tác phẩm của
hôm nay cho ngày mai, phố biến và trao đổi các tác phẩm của các dân tộc
khác nhau trên toàn thế giới. Rõ ràng in ấn làm cái cầu nối quá khứ với tương
lai, nối văn hố giữa các dân tộc.
Rađiơ và truyền hình làm cho các tác phẩm văn hoá nghệ thuật đến
được với nhiều người hơn, nhanh hơn với một hình thức mới mẻ hơn. Nhờ
vậy nó tạo được một đời sống văn học nghệ thuật sôi động hơn, sâu rộng hơn
trong xã hội, nó nâng cao cảm hứng tiếp nhận và hưởng thụ văn hố nghệ
thuật. Nói một cách khác nó tạo nên một mơi trường, một khơng khí cho văn
hố phát triển.
Ngồi những điều nói trên thơng tin đại chúng ngày nay cịn là một

phương tiện khó có phương tiện nào so sánh được với nó trong việc thực hiện
chức năng giao tiếp, giải trí và dự báo. Những người cách xa nhau hàng vạn

23


dặm cũng có thể giao tiếp trực tiếp được với nhau bằng cầu truyền hình xun
lục địa...
Như vậy thơng tin đại chúng và báo chí là phương tiện đặc biệt có hiệu
quả thực hiện các chức năng của văn hố, từ giáo dục, nhận thức thâm mỹ,
đến giao tiếp giải trí và dự báo. Xem vậy chúng ta đủ thấy vai trị quan trọng
của thơng tin đại chúng đối với sự phát triển văn hố.
Thơng tin đại chúng và báo chí khơng chỉ góp phần phát triển của văn
hố mà còn gây ra hiệu ứng nghịch. Sự phát triển như vũ bão với khả năng kỳ
diệu của thông tin đại chúng đã giúp con người xem lại những sự kiện quá
khứ mà tưởng như nó đang diễn ra trước mắt. Thơng tin đại chúng nói chung
và báo chí nói riêng đã đem đến cho nhân loại hàng ngày một lượng thông tin
khổng lồ, làm giàu thêm kho tàng tri thức nhân loại, đồng thời cũng làm thay
đổi cả cảm giác không gian và thời gian truyền thống, thay đổi cả quan niệm
con người sống giữa thiên nhiên. Những hình ảnh được kẻo gần lại làm cho
thế giới vốn linh thiêng, huyền bí như trăng, sáo, trời mây bỗng trở nên trần
trụi trước mắt con người. Một thế giới hiện thực đến mức cái gì cũng sờ mó
được, cũng quan sát trực tiếp được không phải là một môi trường tốt cho sáng
tạo văn hoá nghệ thuật hay sao?
Sự lạm phát thông tin gây hiệu ứng nghịch lý khá kỳ lạ. Con người
ngày nay, nhất là ở các nước phương Tây đang bị chìm ngập trong luồng
thơng tin xơ bồ bằng nhiều kênh, nhiều phương tiện khác nhau. Chính điều
này đã đẩy người ta vào tình thế bắt buộc phải tiếp nhận thơng tin. Tình thế
này giống như người ta đang bơi giữa đại dương mênh mông, nước nhiều đầy
mà vẫn khát, thêm vào đó là mối đe doạ bị nhấn chìm trong sóng nước. Nhận

nhiều thơng tin mà khơng kịp suy ngẫm để hành động rất có thể trở thành
thiếu văn hóa.
Sự lạm phát hình ảnh cũng gây nên nhiều hậu quả tai hại. Không phải
ngẫu nhiên mà giáo sư triết học Sô nia Yunam lại cho rằng, sự lạm phát hình
ảnh nó là một căn bệnh nghiêm trọng nhất của nền văn minh chúng ta. Bà còn
24