ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI NGỮ
============

NGÔN NGỮ HỌC ĐỐI CHIẾU
ĐỀ TÀ I:

NGHỆ THUẬT CHƠI CHỮ TRONG TIÊU ĐỀ BÁO CHÍ TIẾNG
VIỆT VÀ TIẾNG ANH

Giảng viên hướng dẫ n: ThS. Ngơ Thi Khai
̣
Ngun
Sinh viên thực hiê ̣n:

Nhóm 4

1. Ngơ Thị Diệu Hằng (16F7511045 )
2. Phan Phúc Nhật Ly (16F7511108)
3. Trần Hà Mi (16F7511112)
4. Hồ Thanh Kim Ngân (16F7511128)
5. Nguyễn Phương Nhung (16F7511158)
6. Huỳnh Vũ Thùy Phương (16F7511176)
7. Trương Văn Sơn (16F7511197)

Huế, tháng 12/2019


MỤC LỤC
A.Đặt vấn đề……………………………………………………………………….……...1
B.Nội dung.………………………………………………………………….………….…2

I. Vài nét về tiêu đề báo chí…………………………………………………………....2
1. Định nghĩa…………………………………………………………………….…...2
2. Các yếu tố tạo nên chất lượng của một tiêu đề báo chí………………………....2
II. Nghệ thuật chơi chữ trong tiêu đề báo chí tiếng Anh và tiếng Việt……….............3
1. Chơi chữ là gì?............................................……………………………….............3
2. Tầm quan trọng của nghệ thuật chơi chữ………….……………………..............4
3. Các kiểu chơi chữ…………………………………………………………………4
3.1 Chơi chữ bằng các phương tiện ngữ âm- chữ viết………………….............5
3.1.1 Dùng các phương tiện cùng âm…………………………………….….5
3.1.2 Dùng các phiên âm tiếng nước ngoài………………………………….7
3.1.3 Dùng cách điệp âm, điệp ngữ…………………………..………….….8
3.1.4 Dùng cách chiết tự……………………………………………………..9
3.2 Chơi chữ bằng các phương tiện từ vựng-ngữ nghĩa…….………………….9
3.2.1 Dùng từ nhiều nghĩa…………………………………………………...9
3.2.2 Dùng từ trái nghĩa…………………………………………………….10
3.3 Chơi chữ bằng các phương tiện ngữ pháp………………………………..12
2.3.1 Đánh tráo quan hệ ngữ pháp trong câu……...………………………12
III. Tương đồng và khác biệt trong nghệ thuật chơi chữ Tiếng Việt và Tiếng Anh
…………………………………………………………………………………………13
C.Kết luận………………………………………………………………………………..14
D.Tài liệu tham khảo


A. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của các phương tiện truyền
thông đại chúng thì báo chí đang ngày càng hồn thiện và phát triển vượt bậc hơn. Báo
chí có vai trị rất quan trọng trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế, chính trị. Trong đời sống
văn hóa xã hội hiện nay, báo chí khơng những góp phần làm đẹp, làm giàu cho vốn văn
hóa dân tộc mà cịn tạo cơ hội cho người dân tiếp cận các tri thức văn hóa trên thế giới
Dưới sự phát triển và đổi mới không ngừng của báo chí, nhu cầu của người đọc

ngày càng cao. Xu hướng này đòi hỏi những tờ báo mới ra đời khơng chỉ có chất lượng
hồn tồn đạt chuẩn, mà cịn có nhan đề thực sự ấn tượng, hấp dẫn người đọc. Chính vì
vậy, việc đặt nhan đề cho một bài báo vẫn luôn là một trong những thách thức đối với
người viết. Đặc biệt, một tiêu đề báo thành công là sự kết hợp giữa hiện thực và tư duy,
trong đó, tư duy của người viết có khả năng sáng tạo nên những hình ảnh mang tính
biểu trưng, châm biếm hài hước, tạo ra hứng thú hấp dẫn độc giả thông qua các biện
pháp tu từ như ẩn dụ, hoán dụ, chơi chữ.
Dựa trên kinh nghiệm cá nhân và thông qua khảo sát thực tế, chúng em quyết
định đi sâu nghiên cứu hiện tượng phổ biến nhất trong tiêu đề báo chí: chơi chữ. Chơi
chữ là một hiện tượng khá phổ biến trong rất nhiều ngôn ngữ ngôn ngữ trên thế giới,
tuy nhiên nó lại gắn liền với mỗi nền văn hóa khác nhau. Chính vì vậy, chơi chữ có
những nét đặc trưng khác nhau giữa mỗi ngơn ngữ, phản ánh truyền thống, phong tục
tập quán và đời sống văn hóa riêng của con người nơi đó.
Trong bài nghiên cứu này, nhóm chúng em sẽ khái quát nét đặc trưng cũng như
giá trị của một tiêu đề báo chí, làm nền tảng cho sự ra đời của nghệ thuật chơi chữ; đồng
thời đi sâu nghiên cứu đối chiếu những tiêu đề báo chí có sử dụng nghệ thuật chơi chữ
trong tiếng Anh và tiếng Việt; Từ đó tìm ra nét tương đồng và khác biệt về nghệ thuật
này trong hai ngôn ngữ.

1


B. NỘI DUNG
I. Vài nét về tiêu đề báo chí
1. Định nghĩa
Tiêu đề báo chí là tên gọi của một bài báo, là cơ sở để phân biệt bài báo này với
bài báo khác, giúp người đọc xác định mức độ quan trọng của thơng tin và chọn đọc.
Có thể nói việc chọn tiêu đề là khâu quan trọng nhất trong một bài viết trên báo. Trước
hết, tiêu đề cho độc giả biết chuyện gì đã xảy ra và vì sao độc giả quan tâm tới nó.
Bên cạnh đó, tiêu đề là phần độc giả đọc trước tiên và nó quyết định số phận bài báo.

Nếu tiêu đề hay độc giả tiếp tục đọc bài báo, nếu tiêu đề dở có 50% khả năng bài báo
đó sẽ bị bỏ qua. Mỗi loại tiêu đề như thế có đặc điểm, tính chất và đặc trưng riêng.
Chính cái riêng ấy có tác dụng hai mặt: một mặt nó giúp độc giả nhận diện ngay được
nội dung, chủ đề mà bài báo thể hiện. Mặt khác, nó chế định và địi hỏi sự trình bày
theo những cỡ chữ, kiểu chữ và tơng màu nhất định.
2. Các yếu tố tạo nên chất lượng của một tiêu đề báo chí
Một tiêu đề hay khơng nhất thiết phải có tồn bộ các yếu tố, tùy vào sự việc,
thông tin mà tiêu đề muốn người đọc khắc họa được cả bài báo.
 Tính hấp dẫn là yếu tố quan trọng nhất đối với một tiêu đề báo bởi vì người

đọc thường rất quan tâm đến các sự kiện mà dư luận và xã hội quan tâm;
 Tính khái quát nội dung: Yếu tố này thể hiện nội dung chính của bài báo. Yếu

tố này có thể được thể hiện rõ nội dung, hoặc úp mở gây tính tò mò cho người
đọc,...yếu tố này cũng thường xuyên được sử dụng.
 Tính độc đáo: Yếu tố này thường diễn đạt nội dung một các gián tiếp, hoặc

làm các yếu tố hài hước, dí dỏm,...mục đích chính là để gây ấn tượng với người đọc.
Yếu tố này thường giúp người đọc nhớ lâu hơn về bài báo nhờ có sự độc đáo trong
tiêu đề. Tuy nhiên yếu tố này thường rất ít được sử dụng trong đặt tiêu đề báo chí,
vì yếu tố này rất khó đặt và sẽ làm mất đi các yếu tố chính nêu trên.

2


 Trình bày ln là một yếu tố thiết yếu giúp gây ấn tượng bằng hình thức. Nếu

một tiêu đề được trình bày bài bản, ở vị trí dễ nhìn của một bài báo,thì sẽ rất dễ gây
ấn tượng với người đọc.
 Tính ấn tượng là một yếu tố khơng thể thiếu và thực sự cần thiết để thiết lập


một tiêu đề tốt. Nhắc đến yếu tố này, người ta không thể không nhắc đến nghệ thuật
chơi chữ, đây được xem là một trong những lối dùng từ hoàn hảo, lý thú, gợi nhiều
liên tưởng nhất và chắc hẳn là nhân tố góp phần vào quyết định đọc hay khơng của
độc giả hiện nay.
II. Nghệ thuật chơi chữ trong tiêu đề báo chí tiếng Anh và tiếng Việt
1. Chơi chữ là gì?
Nghệ thuật chơi chữ đã có từ lâu đời và rất đa dạng, phong phú trong các ngôn
ngữ trên thế giới, trong đó có tiếng Anh và tiếng Việt.
Định nghĩa về chơi chữ, Từ điển tiếng Việt giải thích: "Chơi chữ là lợi dụng hiện
tượng đồng âm, đa nghĩa, v.v,… trong ngôn ngữ nhằm gây một tác dụng nhất định như
bóng gió, châm biếm, hài hước,…) trong lời nói. Một định nghĩa khác về chơi chữ là
"một biện pháp tu từ, trong đó ngữ âm, ngữ nghĩa, văn tự, văn cách,... được vận dụng
một cách đặc biệt, nhằm đem lại những liên tưởng bất ngờ, lí thú".
Theo “Từ điển giải thích thuật ngữ ngơn ngữ học” [Nguyễn Như Ý 2003:50] thì
“Chơi chữ là hình thái tu từ của lời nói được thể hiện bằng cách sử dụng linh hoạt những
tiềm năng của ngôn ngữ về ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp nhằm tạo ra cách hiểu bất ngờ,
còn gọi là lộng ngữ. Chơi chữ thường dựa vào những phương tiện sau: dùng từ gần âm,
đồng âm, điệp phụ âm đầu, chiết tự, dùng từ cùng nghĩa, từ đa nghĩa, các từ cùng
trường,…”
Tác giả Hữu Đạt thì xem chơi chữ là một đặc điểm độc đáo của ngôn ngữ thơ
Việt Nam và nêu định nghĩa: "Chơi chữ là một biện pháp tu từ nghệ thuật dựa vào những
khả năng tiềm tàng của ngôn ngữ, vận dụng linh hoạt đơn vị cơ bản của tu từ học (là
chữ hoặc tiếng) đặt nó trong mối quan hệ nhiều chiều, nhiều phía với các đơn vị cùng
3


bậc và khác bậc, nhằm khai thác tính chất nước đôi của các đơn vị ngôn ngữ dựa vào sự
hiện diện của văn cảnh". (Hữu Đạt – Ngôn ngữ thơ Việt Nam – Nxb Giáo dục. H. 1996).
Tuy không phải là yếu tố quan trọng nhất nhưng nghệ thuật chơi chữ sẽ dễ tạo

thu hút thêm cho tiêu đề báo chí, cũng như gây chú ý và đọng lại đối với người đọc.
 Ví dụ về một số tiêu đề báo chí có sử dụng chơi chữ:

“AFC tiết lộ mục tiêu “khủng” của U23 Việt Nam tại giải đấu khu vực,” (BóngĐá.com.vn)
“Ngỡ ngàng các “cơ gái vàng” đá bóng đẹp điệu đà, gợi cảm ngoài sân cỏ.” (24h.com.vn)
“From Ego to Eco” (brill.com)

2. Tầm quan trọng của nghệ thuật chơi chữ
Sử dụng nghệ thuật trong tiêu đề báo chí giúp người viết tạo nên nét đặc trưng
riêng cho bài báo nhằm thu hút người đọc, khơi dậy sự tò mò và khiến họ muốn tìm hiểu
thêm. Bên cạnh đó, nghệ thuật chơi chũ cịn góp phần tạo nên giá trị biểu cảm cho ngơn
từ khá hiệu quả; nhờ nó, thơng điệp của người viết trở nên sinh động, hấp dẫn và sâu
sắc hơn, để lại dấu ấn nhất định trong lòng người đọc. Ngồi ra, vì mang dấu ấn cá nhân
rõ nét, việc chơi chữ luôn nổi bật và rất dễ dàng bị nhận diện. Vì thế, khơng ít người
xem chơi chữ như một con dao hai lưỡi: nếu sản phẩm của sự chơi chữ là kết quả của
một sự tìm tòi, khám phá tinh tế, phù hợp với quy luật tự nhiên của ngơn ngữ thì hiệu
quả tác động của nó sẽ rất to lớn; cịn ngược lại, nếu đó là kết quả của một kiểu tư duy
áp đặt, khiên cưỡng, nó sẽ gây ra sự phản cảm khơng thể xem thường đối với người đọc.
3. Các kiểu chơi chữ:
Tác giả Cù Đình Tú đã sắp xếp các biện pháp chơi chữ trên 3 bình diện chính:
chơi chữ bằng các phương tiện ngữ âm, chữ viết; chơi chữ bằng các phương tiện từ
vựng-ngữ nghĩa; chơi chữ bằng các phương tiện ngữ pháp.

4


Trong tiêu đề báo chí tiếng Anh và tiếng Việt, việc chơi chữ diễn ra dưới nhiều
dạng thức khác nhau. Nhìn chung, có thể khái qt chúng thành một số kiểu sau:
 Chơi chữ bằng các phương tiện ngữ âm-chữ viết:
 Dùng các phương tiện cùng âm

 Dùng cách phiên âm tiếng nước ngoài
 Dùng cách điệp âm
 Dùng cách chiết tự
 Chơi chữ bằng các phương tiện từ vựng-ngữ nghĩa:
 Dùng từ nhiều nghĩa
 Dùng từ trái nghĩa
 Chơi chữ bằng các phương tiện ngữ pháp
 Đánh tráo quan hệ ngữ pháp trong câu

3.1 Chơi chữ bằng các phương tiện ngữ âm- chữ viết
3.1.1 Dùng các phương tiện cùng âm
Như chúng ta đã biết, từ đồng âm là những từ có âm đọc giống nhau về âm
thanh nhưng nghĩa khác nhau, khơng có liên quan tới nhau. Từ đồng âm được các nhà
báo khai thác để tạo nên sự độc đáo trong tiêu đề, thu hút độc giả đến với bài báo của
mình
 Trong Tiếng Việt:
Ví dụ trong tiêu đề của báo Tuổi Trẻ (26/12/2019): “Giật mình để “biết ơn
mình”:
 Từ “mình” thứ nhất ở trong động từ “giật mình” chỉ sự tự ý thức của bản
thân người nói. Từ “mình” thứ hai có nghĩa là “vợ/chồng” trong trường
hợp này nói đến sự biết ơn đối với người “vợ”.
“Thanh niên vượt cầu khỉ để cầu hôn bạn gái” (Dân trí)
5


 Trong ví dụ trên, từ “cầu” đầu tiên là danh từ, chỉ một loại cầu đặc trưng
của Việt Nam “cầu khỉ”. “Cầu” thứ hai là động từ, mang nghĩa yêu cầu,
khẩn cầu lời chấp thuận của người nữ để nên vợ chồng.
Ngồi ra cịn có sự đánh tráo các từ cùng âm như trong ví dụ sau: “Ngồi lầu
cao ăn Cao Lầu mới đúng điệu!” (Báo mới, 7/1/2017)

 Từ “lầu cao” và “Cao Lầu” đều là hai danh từ quen thuộc, từ đầu tiên chỉ
nơi chốn, từ thứ hai chỉ một món đặc sản của Quảng Nam. Trong trường
hợp này, người viết đã thành cơng giới thiệu món “Cao Lầu” một cách rất
độc đáo.
 Hiện tượng đồng âm cũng được bắt gặp trong các tiêu đề báo tiếng Anh, một
vài ví dụ như sau:
“How do turtles talk to each others? By using shell-phones!” (Quora, 9/4/2017)
 “Shell-phones” có phát âm gần giống với cell-phone, tác giả sáng tạo từ
“shell-phones” để nói về những vỏ sị mà rùa sử dụng liên lạc với nhau, có sự
tương đồng thú vị với “cell-phone” mà con người vẫn dùng để liên lạc trong
đời sống.
Hay trong một vài ví dụ khác:
“We all scream for ice cream: Museum of Ice Cream opening permanent location
in New York City” ( USA Today, 12/12/2019)
 Tác giả khải thác sự tương đồng về âm thanh giữa “scream” và “ice cream”.
“Scream” thể hiện sự ngạc nhiên, thích thú, hào hứng của cộng đồng vì sự
xuất hiện của “museum of ice cream” ở New York.
“Lady Gaga's new meat dress is offal” (The Sun)
 Đây là một tiêu đề của tờ The Sun (5/4/2016), khi Lady Gaga mặc một bộ
váy với thiết kế từng miếng thịt đắp lại. “Offal” là tên của một loại thịt, nó

6


được dùng với ngụ ý “awful” - tệ hại/ kì quái. Hay trong một tiêu đề khác với
ẩn ý tương tự: “GAGA you look offal!”
3.1.2. Dùng các phiên âm tiếng nước ngồi
Trên đà hội nhập và tồn cầu hóa, tiếng Việt xuất hiện ngày càng nhiều từ
mượn tiếng nước ngoài để diễn tả các nội dung khác nhau, các từ phiên âm ngày
một phổ biến, đặc biệt trong tiêu đề báo chí.

 Trong Tiếng Việt:
“Nổi trận lơi đình: Võ sĩ tung seri “đòn thù” đấm gục “quái kiệt” Mỹ” (Thể
thao, 15/04/2018)
 “Seri” là một từ phiên âm từ tiếng anh “series” nghĩa là một chuỗi, một loạt
“Fan Marvel tranh cãi nảy lửa với giả thuyết cực hack não” (trí thức trẻ
09/12/2019)
 Các từ mượn được sử dụng: “fan” (người hâm mộ), “Marvel” (nhà sản xuất
phim Marvel), “hack” (khó)
“From zero to hero” và câu chuyện về các rapper huyền thoại” (kenh14.vn)
 Tác giả giữ nguyên cụm “from zero to hero” bằng tiếng anh, thêm vào đó
từ “rapper” (nghệ sĩ hát rap) là một từ mượn cũng được giữ nguyên.
 Trong Tiếng Anh
Xét về từ mượn trong tiêu đề báo tiếng Anh, phải nhắc đến nhận định của
Anderman và Rogers (2005), sự xuất hiện của các từ mượn trong văn bản tiếng
Anh chiểm tỉ lệ rất thấp, nếu đọc một tiêu đề, mở một tờ báo hoặc các ấn phẩm
liên quan, rất khó để tìm được một từ mượn đứng riêng lẻ. Như vậy, có thể dễ
dàng bắt gặp từ mượn, từ phiên âm tiếng nước ngoài trong tiêu đề báo Việt, nhưng
các loại từ này lại rất hiếm khi xuất hiện trong tiêu đề báo tiếng Anh.
7


3.1.3 Dùng cách điệp âm, điệp ngữ
Điệp âm điệp ngữ là lối chơi chữ rất được ưa chuộng trong tiêu đề báo
chí cả tiếng Việt lẫn tiếng Anh, sự lặp lại các âm tiết tạo nên vần nhịp thú vị
cho tiêu đề, thu hút độc giả, ví dụ như:
 Trong Tiếng Việt:
“Gợi ý 4 set đồ sang, xịn, mịn giúp chị em tỏa sáng trong mọi bữa
tiệc cuối năm” (Báo Eva.vn, mục thời trang)
“7 trải nghiệm 'sang - xịn - mịn' ở Việt Nam khiến bạn chẳng cần đi
Tây” [ngoisao.net]

“Sơn Tùng M-TP đăng ảnh “ngầu quên sầu”, fan ồ ạt khẳng định:
Đây là hậu trường quay MV mới” [vietgiaitri.com]
 Trong Tiếng Anh:
Lối chơi chữ này cũng khá phổ biến trong tiêu đề báo chí tiếng Anh:
“Wham bam! Sam Cam to be mam (she’ll need a new pram)”
[Newstatesman America]
“In Santa Fe, Staying Can Also Be Such Sweet Sorrow” [The New
York Times]
“Campbell's road is paved with gold” [The Times]
“Breath of fresh air” (The courier mail)
“Crazy, man, crazy” (Mad Magazine)
“From Ego to Eco” (brill.com)
8


“Labour's lost it” (The Sun, 2009)

3.1.4 Dùng cách chiết tự
Chiết tự là lối chơi chữ khá độc đáo trong tiếng Việt, được thực hiện
bằng cách bóc tách các thành tố của từ nguyên khối (thường là từ 2 âm tiết)
thành những từ độc lập. Khi tác giả tách một từ ra từng thành phần có nghĩa,
và nghĩa đó phù hợp với nội dung bài báo thì hiệu quả biểu đạt được đánh giá
khá cao.
 Sau đây là một vài ví dụ về chiết tự trong tiêu đề báo Việt:
“Hội ít mà thảo nhiều” (Từ hội thảo bị tách ra) (Báo Văn hóa)
“Tín vượt… ngưỡng” (Từ tín ngưỡng bị tách ra) (Báo Hà Nội mới)
“Lì xì: lì mà khơng xì” (Từ lì xì bị tách ra) (Mực Tím)
 Sự sắp xếp lại các kí tự cũng xuất hiện trong tiêu đề báo tiếng Anh, ví
dụ như:
"Put a GO in front of DISABLED. It spells: God is abled”

(pinterest.com)
“Impossible Means "I'm Possible"”(steemit.com)
3.2 Chơi chữ bằng các phương tiện từ vựng-ngữ nghĩa
3.2.1 Dùng từ nhiều nghĩa
Theo định nghĩa, từ nhiều nghĩa là từ có một nghĩa gốc và một hay một số
nghĩa chuyển, nghĩa của từ nhiều nghĩa bao giờ cũng có một mối liên hệ với nhau.
Trong một số tiêu đề báo chí, người viết có xu hướng tạo nên từ nhiều nghĩa một
cách sáng tạo, nhằm gây bất ngờ, ấn tượng cho độc giả ngay từ cái nhìn đầu tiên.
 Chơi chữ bằng từ nhiều nghĩa xuất hiện trong một bài báo của Báo
Nhân dân (14/3/1962):
9


“Làm thế nào cho lạc thêm vui”
 Trong ví dụ trên, từ "vui" đã khiến cho từ "lạc" đồng thời biểu thị hai ý
nghĩa. Trước hết, lạc là "củ lạc, hạt lạc", ngồi ra, lạc cịn mang nghĩa "vui
sướng".
 Một số tiêu đề báo chí của Tiếng Anh cũng sử dụng biện pháp chơi chữ
thông qua từ nhiều nghĩa:
“BROWN TOAST” (The Guardian, 11/05/2010)
 Tiêu đề này nói về nội dung cựu thủ tướng của Vương quốc Anh, Gordon
Brown từ chức lãnh tụ cơng đồn. Trong tiêu đề này, từ “brown” mang
nhiều nét nghĩa, vừa chỉ một loại đồ ăn nhẹ rất được ưa chuộng, vừa là tên
của lãnh tụ công đoàn, cựu thủ tướng Vương quốc Anh Gordon Brown.
 Tương tự, từ “toast”, trong bối cảnh của tiêu đề được đưa ra, “toast” nghĩa
là “kết thúc”, chỉ việc từ chức lãnh tụ cơng đồn của cựu thủ tướng Gordon
Brown.
“Faint of Heart in the Heart of Darkness” (The Atlantic Monthly’s,
01/05/2000)
 Từ “Heart” được sử dụng trong ví dụ trên có hai nghĩa khác nhau: Từ heart

thứ nhất diễn tả nỗi sợ hãi xuất phát từ trong trái tim. Từ heart thứ hai cho
thấy vị trí của nhân vật giữa màn đêm.
 Nghĩa đen: Thót tim trong tim của màn đêm.


Nếu hiểu theo nghĩa tu từ có thể là: Nỗi sợ trong đêm tối.

3.2.2 Dùng từ trái nghĩa
Việc sử dụng từ đối nghĩa trong tiêu đề báo chí thực sự đã làm cho tiêu
đề báo chí trở nên hấp dẫn. Những từ đối nghĩa được sử dụng thường là cùng
từ loại kiểu như các từ ngữ được các tác giả sử dụng trong các ví dụ sau:
 Trong tiếng Việt:
10


“Sầu riêng với nỗi buồn chung”(Tiền Phong, 19/09/2015)


“Riêng” đối nghĩa “chung”

“Trường càng nổi, học sinh càng ngộp” (Tuổi trẻ, 16/9/2014).
 Ở đây, tiêu đề sử dụng cặp từ trái nghĩa nổi - ngộp.
“Càng hiện đại càng cần truyền thống” (Báo Giáo dục và Thời đại,
25/12/2019).
 “hiện đại” đối nghĩa với “truyền thống”
“Trường thọ đang giảm thọ”
 “Trường thọ” đối nghĩa “giảm thọ” (Báo Lao động, 12/09/2018)


Trong tiếng Anh:

“Public Divorce ends Secret” ( The New York Times, 30/07/2010)
 Tiêu đề này sử dụng cặp từ trái nghĩa “public” – “secret” (công
khai - bí mật).
“Saving a Squirrel by Eating One” [The New York Times](Cứu lấy
lồi sóc bằng cách ăn thịt một con/một loài).
 Tiêu đề này sử dụng cặp từ trái nghĩa “saving” – “eating” (cứu - ăn
thịt).
“Public Divorce ends Secret Janet Jackson Marriage” (Li dị công khai
đã kết thúc cuộc hôn nhân bí mật của Janet Jackson) (Reuters).
 Tiêu đề này đã gây được sự chú ý đặc biệt của độc giả khi tác giả sử
dụng tới hai cặp từ đối nghĩa “secretI” – “public” (bí mật - cơng khai),
và “divorce” – “marriage” (li dị - kết hôn).

11


3.3 Chơi chữ bằng các phương tiện ngữ pháp
2.3.1 Đánh tráo quan hệ ngữ pháp trong câu
 Trong tiếng Việt:
“An Bình mà chẳng bình an”: Bài báo viết về làng An Bình thuộc xã Cam
Thanh, huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị, nơi có rất nhiều người mắc bệnh ung
thư) (Báo Lao động)
 Trong ví dụ trên, "bình an" thể hiện sự bình n, khơng có xung đột xảy
ra. Tác giả sự dụng biện pháp đánh tráo để nhấn mạnh sự trớ trêu "an bình
mà chẳng bình an" để lơi cuốn sự chú ý của người đọc.
"Lắc ai? Ai lắc?" (Tuổi trẻ, 11 / 5 / 2002)
 Trong ví dụ trên, "lắc ai" chỉ hành động lắc tác động lên một người nào
đó. Cịn "ai lắc" chỉ về một người nào đó thực hiện hành động lắc
"Hồ Than Thở đang thở than" (Nông nghiệp Việt Nam, 9 / 4 /1999)
 Trong ví dụ trên, "Than Thở" là danh từ đang nói về tên của một cái hồ.

"thở than" là động từ dùng để thể hiện những nỗi buồn rầu, đau khổ.
 Trong tiếng Anh:
“Fishing for success and success for fishing” (Đánh bắt thành cơng và
thành cơng trong đánh bắt)
 Trong ví dụ trên, vế đầu "fishing for success" thể hiện hành động đánh
bắt cá thành cơng. Cịn vế hai "success for fishing" thể hiện một sự thành
công trong việc đánh bắt cá.

12


III. Tương đồng và khác biệt trong nghệ thuật chơi chữ Tiếng Việt và Tiếng Anh
1.

Tương đồng
Chơi chữ là nghệ thuật xuất hiện rất thường xuyên cả trong tiêu đề báo chí

tiếng Việt và tiếng Anh. Phương thức chơi chữ bằng các phương tiện cùng câm,
điệp âm, điệp ngữ, chiết tự, dùng từ nhiều nghĩa, trái nghĩa và đánh tráo quan hệ
ngữ pháp trong câu đặc biệt được tìm thấy ở cả tiêu đề báo chí của Tiếng Việt và
Tiếng Anh. Có thể nói rằng chơi chữ đã giúp các nhà báo tạo ra những tiêu đề báo
chí hấp dẫn, ấn tượng, gây sức hút đối với độc giả và quyết định sự thành công của
các tiêu đề này.
2.

Khác biệt
Nghệ thuật chơi chữ trong các tiêu đề bài báo tiếng Việt thường dùng những

thành ngữ tục ngữ làm điểm khác biệt, mang nghĩa bóng và đa dạng hơn so với các
tiêu đề bài báo tiếng Anh

Ví dụ: Sai một li, đi cả bốn năm đại học (tuổi trẻ, 26/12/2019)
 Đây là một biến thể mới của một câu tục ngữ:
“Sai một li, đi một dặm”
Ngoài ra, điểm khác biệt rõ nét nhất, như được đề cập ở trên, các tiêu đề báo
chí trong Tiếng Việt có xu hướng sử dụng phiên âm tiếng nước ngoài, tuy nhiên hiện
tượng chơi chữ này khơng tim thấy trong tiêu đề báo chí Tiếng Anh.
Bên cạnh đó, xét về phương diện chơi chữ, tiêu đề báo chí Tiếng Anh thường
xuyên sử dụng chuỗi danh từ như “Brown Toast”. Loại tiêu đề này khó hiểu hơn
bởi vì khơng có một động từ hoặc tính từ nào cả (điểm khác biệt). Do sự khác biệt
về cấu trúc ngữ pháp, việc chơi chữ sử dụng một chuỗi danh từ trong tiêu đề báo chí
Tiếng Việt hầu như khơng có.

13


C.Kết luận
Chơi chữ được xem là một trong những hiện tượng phổ biến trong tiêu đề báo chí
Tiếng Việt và tiếng Anh. Một mặt, chơi chữ góp phần tạo sức hấp dẫn đặc trưng cho tiêu
đề báo chí, mặt khác, chơi chữ phản ánh đặc trưng nghệ thuật ngôn từ của ngơn ngữ được
sử dụng. Thơng qua việc tìm hiểu, đối chiếu các hình thức chơi chữ trong tiêu đề báo chí
Tiếng Anh và tiếng Việt, nhóm chúng em đã tìm ra những nét tương đồng cũng như khác
biệt trong trong hiện tượng này ở hai ngôn ngữ. Đặc biệt, trong thời đại nhu cầu trao đổi
thơng tin tồn cầu ngày càng cao, việc đọc báo chí nước ngồi giúp chúng em rèn luyện thế
giới quan sâu sắc hơn. Do đó, bài nghiên cứu này, tuy cịn hạn chế trong thời gian phạm vi
nghiên cứu, có thể giúp chúng em hiểu rõ bản chất chơi chữ trong hai nền văn hóa khác
nhau, và q trình giao thoa văn hóa trong lĩnh vực báo chí cũng từ đó diễn ra thuận lợi
hơn.

14



D.Tài liệu tham khảo
Cù Đình Tú (1983), Phong cách học và đặc điểm tu từ tiếng Việt. Hà Nội: Đại học
và Trung học chuyên nghiệp.
Đinh Trọng Lạc (1966), 99 Phương tiện và Biện pháp Tu từ Tiếng Việt. Hà Nội: Nhà
xuất bản Giáo dục.
Hoàng Phê (chủ biên) (1994), Từ điển tiếng Việt. Hà Nội: Khoa học xã hội - Trung
tâm từ điển học.
Luke, L. (2013). 27 Glorious Newspaper Puns. Truy cập vào ngày 25 tháng 12
năm 2019 từ />Nguyễn Như Ý (2003), Từ điển giải thích thuật ngữ ngơn ngữ học. Hà Nội: Nhà
xuất bản giáo dục.
Smith, E. (1999), Leadlines may be better than traditional headlines, Newspaper
Research Journal.