Câu 1. “Trong mọi thời đại, những tư tưởng của giai cấp thống trị là những tư tưởng
thống trị. Điều đó có nghĩa là giai cấp nào là lực lượng vật chất thống trị trong xã hội thì
cũng là lực lượng tinh thần thống trị trong xã hội”. (Nguồn: C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn
tập. Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tập 3, tr.66)
Từ lý luận của triết học Mác - Lênin:
a. Anh (chị) hãy phân tích quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến
trúc thượng tầng của xã hội để làm rõ luận điểm trên.
b. Liên hệ với cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội hiện nay.
a) Trong quá trình nghiên cứu xã hội, C.Mác và Ph.Ăngghen khơng chỉ nghiên cứu xã
hội thông qua mối quan hệ biện chứng của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất mà
còn nghiên cứu cả những quan hệ khác. Trong đó mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ
tầng và kiến trúc thượng tầng cũng được xem là một quy luật chung chi phối sự vận động
và phát triển của xã hội loài người.
Cơ sở hạ tầng là toàn bộ những quan hệ sản xuất của một xã hội trong sự vận động
hiện thực của chúng hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội đó. Ví dụ về cơ sở hạ
tầng
Nhà cửa, cầu cống, bệnh viện, đường xá, đường sắt, sân bay, cảng biển ,...
Trong một xã hội, có thể tồn tại nhiều loại hình quan hệ sản xuất khác nhau, bao gồm
quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư của xã hội cũ và quan hệ sản xuất
mầm mống của một xã hội tương lai. Cơ sở hạ tầng chính là sự tổng hợp của các quan
hệ sản xuất ấy, trong đó quan hệ sản xuất thống trị bao giờ cũng giữ vai trò chủ đạo, chi
phối các quan hệ sản xuất khác. Do đó, cơ sở hạ tầng của một xã hội cụ thể, bên cạnh
những quan hệ sản xuất tàn dư và quan hệ sản xuất mầm mống thì quan hệ sản xuất
thống trị vẫn là đặc trưng cơ bản của xã hội ấy.
Kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế
xã hội tương ứng cùng những quan hệ nội tại của thượng tầng hình thành trên một
cơ sở hạ tầng nhất định. Ví dụ về kiến trúc thượng tầng: Chính trị, pháp luật,
triết học, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, khoa học, nhà nước, đảng phái, giáo hội,
các đoàn thể xã hội,…
Khi xã hội đã phân chia giai cấp thì kiến trúc thượng tầng cũng mang tính giai cấp.

Đó chính là cuộc đấu tranh về chính trị - tư tưởng của các giai cấp đối kháng, trong đó
nhà nước có vai trị đặc biệt quan trọng, nó là sự biểu hiện rõ nét nhất cho chế độ chính
trị của một xã hội nhất định.
Mỗi một xã hội đều có cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của nó, đây là hai mặt
của đời sống xã hội và được hình thành một cách khách quan, gắn liền với những điều
kiện lịch sử xã hội cụ thể. Không như các quan niệm duy tâm giải thích sự vận động của
June 21, 2021

TR.1


các quan hệ kinh tế bằng những nguyên nhân thuộc về ý thức, tư tưởng hay thuộc về vai
trò của nhà nước và pháp quyền, trong Lời tựa tác phẩm Góp phần phê phán khoa kinh tế
chính trị, C.Mác đã khẳng định: “không thể lấy bản thân những quan hệ pháp quyền cũng
như những hình thái nhà nước, hay lấy cái gọi là sự phát triển chung của tinh thần của
con người, để giải thích những quan hệ và hình thái đó, mà trái lại, phải thấy rằng những
quan hệ và hình thái đó bắt nguồn từ những điều kiện sinh hoạt vật chất”
Một là, cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng.
Hai là, sự tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng.
Mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng.
Mác cho thấy rằng: toàn bộ các quan hệ sản xuất hiện đang tồn tại trong xã hội và tạo
thành kết cấu kinh tế của xã hội đó là cơ sở hạ tầng; cịn các mặt, các quan hệ còn lại
(chính trị, pháp quyền, tinh thần, …) là kiến trúc thượng tầng. Cơ sở hạ tầng và kiến trúc
thượng tầng là hai trong các mặt cơ bản cấu thành một hình thái kinh tế - xã hội. Chúng
thống nhất và tác động qua lại lẫn nhau, trong đó, cơ sở hạ tầng quyết định đối với kiến
trúc thượng tầng, song kiến trúc thượng tầng cũng có tác động tích cực trở lại cơ sở hạ
tầng.
Mỗi cơ sở hạ tầng sẽ hình thành một kiến trúc thượng tầng tương ứng với nó. Trong đó,
tính chất của cơ sở hạ tầng quyết định tính chất của kiến trúc thượng tầng. Trong xã hội
có giai cấp, giai cấp nào giữ địa vị thống trị về mặt kinh tế, trong đời sống vật chất và

nắm tư liệu sản xuất nắm bộ máy nhà nước thì giai cấp đó cũng giữ địa vị thống trị về
mặt chính trị và đời sống tinh thần, tư tưởng của xã hội và trở thành hệ tư tưởng thống trị.
Giai cấp nào là lực lượng quyết định vật chất thì giai cấp đó quyết định ý thức. Cụ thể:
Thứ nhất, giai cấp thống trị kinh tế sẽ thống trị về mặt chính trị; nắm lấy tư liệu sản
xuất chủ yếu trong xã hội mới có khả năng thống trị kinh tế. Thống trị về tư liệu sản xuất
sẽ nắm giữ của cải thặng dư do xã hội làm ra; -> thống trị về mặt ý thức. Các mâu thuẫn
trong lĩnh vực kinh tế, xét tới cùng, quyết định mâu thuãn trong lĩnh vực chính trị, tư
tưởng.
Thứ hai, trong xã hội có giai cấp, kiến trúc thượng tầng luôn mang tính giai cấp, thể
hiện một cuộc đấu tranh về chính trị, tư tưởng giữa các giai cấp đối kháng mà trong đó
đặc trưng là sự thống trị về mặt chính trị - tư tưởng của giai cấp thống trị. Trong kiến trúc
thượng tầng, nhà nước đóng vai trị quan trọng nhất. Bởi vì, nó khơng chỉ tiêu biểu cho
chế độ chính trị của xã hội cụ thể mà hơn nữa, nhờ có nhà nước, giai cấp thống trị mới có
thể thực hiện được sự thống trị của mình đối với tất cả các mặt của đời sống xã hội. ->
Kiến trúc thượng tầng bị phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng.
Những giai đoạn sản xuất xã hội khác nhau, sản sinh ra những kiểu đời sống xã hội
khác nhau. Yếu tố cốt lõi của nền sản xuất vật chất của xã hội là phương thức sản xuất.
Phương thức sản xuất quyết định tất cả quá trình sinh hoạt của đời sống xã hội. Tồn tại
xã hội quyết định ý thức xã hội.
June 21, 2021

TR.2


Về thực chất lịch sử tồn tại và phát triển của xã hội loài người gắn liền với lịch sử tồn
tại và phát triển của nền sản xuất ra của cải vật chất, gắn liền với lịch sử tồn tại và phát
triển của các phương thức sản xuất ra của cải vật chất.
Mối quan hệ giữa tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội
Những giai đoạn sản xuất xã hội khác nhau, sản sinh ra những kiểu đời sống xã hội
khác nhau. Yếu tố cốt lõi của nền sản xuất vật chất của xã hội là phương thức sản xuất.

Phương thức sản xuất quyết định tất cả quá trình sinh hoạt của đời sống xã hội. Tồn tại
xã hội quyết định ý thức xã hội.
Về thực chất lịch sử tồn tại và phát triển của xã hội loài người gắn liền với lịch sử tồn
tại và phát triển của nền sản xuất ra của cải vật chất, gắn liền với lịch sử tồn tại và phát
triển của các phương thức sản xuất ra của cải vật chất.
Như vậy từ hai luận điểm trên, ta có thể nói rằng: “Trong mọi thời đại, những tư tưởng
của giai cấp thống trị là những tư tưởng thống trị. Điều đó có nghĩa là giai cấp nào là lực
lượng vật chất thống trị trong xã hội thì cũng là lực lượng tinh thần thống trị trong xã
hội”.
b) Cơ sở hạ tầng trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam hiện nay bao gồm các kiểu quan hệ sản
xuất gắn liền với các hình thức sở hữu khác nhau.
Các hình thức sở hữu đó tương ứng với các thành phần kinh tế khác nhau, thậm chí đối
lập nhau, nhưng cùng tồn tại trong một cơ cấu kinh tế thống nhất theo định hướng xã hội
chủ nghĩa.
Ở Việt Nam hiện nay, các hình thức sở hữu cơ bản gồm sở hữu nhà nước (hay sở hữu
tồn dân, trong đó nhà nước là đại diện của nhân dân), sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân.
Các thành phần kinh gồm kinh tế nhà nước; kinh tế tập thể, hợp tác xã; kinh tế tư nhân;
kinh tế có vốn đầu tư của nước ngồi. Ví dụ: Kinh tế nhà nước: Tiêu biểu là các tập đoàn
Viettel, PVN, EVN, Vietnam Airline, Vinamilk…, kinh tế tập thể, hợp tác xã: Tiêu biểu là
các hợp tác xã nội nghiệp, công nghiệp ở các địa phương, kinh tế tư nhân: Tiêu biểu là
các tập đoàn Vingroup, FLC, Massan, Vietjet…, kinh tế có vốn đầu tư nước ngồi: Tiêu
biểu là Toyota Vietnam, Huyndai Vietnam…
Nền kinh tế Việt Nam hiện nay là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành đầy
đủ, đồng bộ theo các quy luật của nền kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng
xã hội chủ nghĩa.
Đó là nền kinh tế hiện đại và hội nhập quốc tế, có sự quản lý của Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa. Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là động lực
quan trọng của nền kinh tế, các thành phần kinh tế khác được khuyến khích phát triển hết
mọi tiềm năng.


June 21, 2021

TR.3


Kiến trúc thượng tầng: trong xây dựng kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam, Đảng và
Nhà nước Việt Nam khẳng định:
Lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng. Xây
dựng hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa mang tính chất giai cấp công nhân, do đội tiên
phong của giai cấp công nhân là Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, bảo đảm để nhân
dân là người làm chủ xã hội.
Các tổ chức, bộ máy thuộc hệ thống chính trị như Đảng Cộng sản, Quốc hội, Chính
phủ, qn đội, cơng an, tịa án, ngân hàng… khơng tồn tại vì lợi ích của riêng nó mà là để
phục vụ nhân dân, thực hiện cho được phương châm mọi lợi ích, quyền lực đều thuộc về
nhân dân.
Mỗi bước phát triển của cơ sở hạ tầng hoặc kiến trúc thượng tầng là một bước giải
quyết mâu thuẫn giữa chúng.
Việc phát triển và củng cố cơ sở hạ tầng, điều chỉnh và củng cố các bộ phận của kiến
trúc thượng tầng là một quá trình lâu dài, gian khổ, diễn ra trong suốt thời kỳ quá độ.
Câu 2. “Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn, mọi chủ trương, đường lối, kế hoạch,
mục tiêu đều phải xuất phát từ thực tế khách quan, từ những điều kiện, tiền đề vật chất
hiện có. Phải tơn trọng và hành động theo quy luật khách quan, nếu không sẽ gây ra
những hậu quả tai hại khôn lường”. (Nguồn: Giáo trình Triết học Mác - Lênin, Nxb.
Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.180-181)
Từ lý luận của triết học Mác - Lênin:
a. Anh (chị) hãy phân tích mối quan hệ giữa vật chất và ý thức để làm rõ nguyên tắc
phương pháp luận trên.
b. Sinh viên cần làm gì để phát huy tính năng động sáng tạo của ý thức, phát huy vai trò
của nhân tố con người, chống tư tưởng, thái độ thụ động, ỷ lại, ngồi chờ, bảo thủ, trì trệ,
thiếu tính sáng tạo?

a) Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là mối quan hệ biện chứng mà trong đó vật chất
có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức và quyết định ý thức nhưng
không thụ động mà có thể tác động trở lại vật chất qua hoạt động của con người.
Vật chất là phạm trù triết học đem lại cho con người cảm giác được cảm giác con
người chụp lại ,chép lại và phản ánh. Nhưng không lệ thuộc vào cảm giác.
Vật chất là một phạm trù nền tảng của chủ nghĩa duy vật triết học. Trong lịch sử tư
tưởng nhân loại, xung quanh vấn đề này luôn diễn ra cuộc đấu tranh không khoan
nhượng giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm. Bản thân quan niệm của chủ nghĩa
duy vật về phạm trù vật chất cũng trải qua lịch sử phát triển lâu dài, gắn liền với những
tiến bộ của khoa học và thực tiễn.
Ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào bộ óc con người một cách năng động
sáng tạo. Là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.
Ý thức là một trong hai phạm trù cơ bản được các trường phái triết học quan
June 21, 2021

TR.4


tâm nghiên cứu, nhưng tuỳ theo cách lý giải khác nhau mà có những quan niệm
rất khác nhau, là cơ sở để hình thành các trường phái triết học khác nhau, hai
đường lối cơ bản đối lập nhau là chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm. Đứng
vững trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng, khái quát những
thành tựu mới nhất của khoa học tự nhiên và bám sát thực tiễn xã hội, triết
học Mác - Lênin đã góp phần làm sáng tỏ vấn đề ý thức, mối quan hệ vật chất
và ý thức.
Ý thức có 2 nguồn gốc chính: nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội Nguồn gốc tự nhiên: • Ĩc người là cơ quan vật chất của ý thức là kết quả quá
trình tiến hóa lâu dài của vật chất.Sự tiến hóa của các hình thức phản ánh phụ
thuộc vào những cấp độ phát triển khác nhau của vật chất. Phản ánh tâm lý ở
động vật cấp cao và sự chuyển hóa của phản ánh tâm lý thành phản ánh ý thức
của con người. - Nguồn gốc xã hội : ý thức hình thành thơng qua quá trình lao

động, ngơn ngữ và những quan hệ xã hội của loài người.
Mối quan hệ vật chất và ý thức là "Vấn đề cơ bản của mọi triết học, đặc biệt
là của triết học hiện đại". Tuỳ theo lập trường thế giới quan khác nhau, khi giải
quyết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức mà hình thành hai đường lối cơ bản
trong triết học là chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm. Khẳng định nguyên
tắc tính đảng trong triết học, V.I.Lênin đã viết: “Triết học hiện đại cũng có tính
đảng như triết học hai nghìn năm về trước. Những đảng phái đang đấu tranh với
nhau, về thực chất, - mặc dù thực chất đó bị che giấu bằng những nhãn hiệu mới
của thủ đoạn lang băm hoặc tính phi đảng ngu xuẩn - là chủ nghĩa duy vật và
chủ nghĩa duy tâm”.
Thứ nhất: Vật chất có vai trị quyết định ý thức.
Thứ hai: Ý thức tác động trở lại vật chất.
Do tồn tại khách quan nên vật chất là cái có trước và mang tính thứ nhất. Ý thức là sự
phản ánh lại của vật chất nên là cái có sau và mang tính thứ hai. Nếu khơng có vật chất
trong tự nhiên và vật chất trong xã hội thì sẽ khơng có ý thức nên ý thức là thuộc tính, là
sản phẩm cuẩ vật chất, chịu sự chi phối, quyết định của vật chất. Bên cạnh đó, ý thức có
tính sáng tạo, năng động nhưng những điều này có cơ sở từ vật chất và tuân theo những
quy luật của vật chất.
Vật chất quy định nội dung và hình thức biểu hiệu của ý thức. Điều này có ý nghĩa là ý
thức mang những thông tin về đối tượng vật chất cụ thể. Những thơng tin này có thể đúng
hoặc sai, đủ hoặc thiếu, sự biểu hiện khác nhau đều do mức độ tác động của vật chất lên
bộ óc con người.
Mặc dù vật chất sinh ra ý thức nhưng ý thức không thụ động mà sẽ tác động trở lại cật
chất thông qua các hoạt động thực tiễn của con người. Ý thức sau khi sinh ra sẽ khơng bị
vật chất gị bó mà có thể tác động làm thay đổi vật chất.
Vai trò của ý thức đối với vật chất thể hiện ở vai trò của con người đối với khách quan.
Qua hoạt động của con người, ý thức có thể thay đổi, cải tạo hiện thực khách quan theo
nhu cầu phát triển của con người. Và mức độ tác động phụ thuộc vào nhiều yếu tố như
June 21, 2021


TR.5


nhu cầu, ý chí, điều kiện, môi trường… và nếu được tổ chức tốt thì ý thức có khả năng
tác động lớn đến vật chất.
Ý thức không thể thoát ly hiện thực khách quan, sức mạnh của ý thức được chứng tỏ qua
việc nhận thức hiện thực khách quan và từ đó xây dựng kế hoạch, xác định mục tiêu ý chí
để hoạt động của con người có thể tác động trở lại vật chất. Việc tác động tích cực lên vật
chất thì xã hội sẽ ngày càng phát triển và ngược lại, nếu nhận tức không dùng, ý thức sẽ
kìm hãm lịch sử.
b) Sinh viên cần làm gì để phát huy tính năng động sáng tạo của ý thức, phát huy
vai trò của nhân tố con người, chống tư tưởng, thái độ thụ động, ỷ lại, ngồi chờ,
bảo thủ, trì trệ, thiếu tính sáng tạo là:
Tích cực chủ động học tập có vai trị quan trọng trọng việc nâng cao hiệu quả
học tập.
Cần chủ động rèn luyện tính tự học
Tự học có thể hiểu là tự mình lao động trí óc để chiếm lĩnh kiến thức. Bước
đầu quá trình tự học có thể sinh viên cịn có nhiều lúng túng nhưng đó cũng
chính là động lực giúp người học tư duy để thoát khỏi những khó khăn, lúng
túng đó, nhờ vậy mà thành thạo lên.
Trong quá trình tự học của người học, đọc sách được coi là khâu quan trọng
đầu tiên giúp người học tiếp thu tri thức và phát triển phương pháp tự học hiệu
quả.
Tăng cường tổ chức và quản lý hoạt động tự học của người học
Giao nhiệm vụ tự học cho người học một cách đầy đủ, rõ ràng với yêu cầu từ
dễ đến khó. Khi giao nhiệm vụ học tập, cần hướng dẫn tài liệu học tập cho
người học và nêu rõ phần nào cần đọc kỹ, phần nào đọc tham khảo.
Tăng cường công tác kiểm tra việc tự học của người học một cách hệ thống,
thường xuyên; nên kiểm tra việc tự học của người học hàng ngày, hàng tuần để
có thể nhận được thơng tin phản hồi từ phía người học, từ đó đề ra các biện

pháp điều chỉnh kịp thời nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng học tập của học
sinh.
Để đổi mới phương pháp giáo dục theo hướng phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của người học thì cần phải kết hợp các nhóm biện pháp giữa nhà
quản lý, người dạy, người học. Như vậy, chất lượng giáo dục mới có thể nâng
cao.

June 21, 2021

TR.6


June 21, 2021

TR.7